جستاري در زندگينامه و كتاب دُمْيه القصـر باخرزي

قرن چهارم و پنجم، اوج رشد و شكوفايي ادب عربي در خراسان است؛ به‌گونه‌اي كه امكان انعكاس احساسات و عواطف به زبان شعر برايشان به‌راحتي امكان‌پذير گشت. ازجمله كتاب‌هاي يتيمه الدهر ثعالبي و دميه القصر باخرزي دال بر شكوفايي شعر دو در اين قرن است. سؤال‌هايي كه در اينجا مطرح مي‌شود؛ اينكه چرا باخرزي به نوشتن كتاب دمية القصـر روي آورد؟ آيا دميه القصـر به تقليد از يتيمه الدهر ثعالبي نوشته شده است؟ آيا اشعار فارسي در دميه القصر وجود دارد؟ در جواب بايد گفت باخرزي در دوران كودكي و نوجواني در نيشابور، نامه‌هاي (اِخْوَانِيَّات) پدرش و ثعالبي را به هم مي‌رساند؛ درنتيجه اين ديدارها، در باخرزي تمايل نوشتن به كتابي به تقليد يتيمه الدهر ثعالبي به وجود آمد و آن را دميه القصر ناميد و به‌منزله ذيلي بر يتيمة الدَّهر ثعالبي است. اين كتاب، از جمله مشهورترين كتب در ذكر احوال و آثار ادباي تازي گوي است و اشعار فارسي در آن است و ترجمه شعر از فارسي به عربي مانند اشعار فارسي فرخي, رباعي بوعلي نعماني و بوعلي عثماني و ديگر شعرا در آن است. باخرزي در اين كتاب شرح‌حال و گزيده اشعار شاعران عرب‌زبان اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم را آورده است. ازآنجاكه بخشي از اين اثر، متعلّق به شاعران خراسان و نيشابور مي‌باشد، آشنايي با آن‌ها و سروده‌هايشان براي علاقه‌مندان به زبان و فرهنگ ايراني، ضرورتي انكارناپذير است. قرن چهارم برخوردار از دو سبك خراساني (تركستاني) و سبك عراقي است. اشعار اين دوره تقليدي از قالب‌ها و مفاهيم رايج شعر عرب است و در نثر, يكي از شكوفاترين دوره‌ها در نثر فني است. قصه و قصه‌گويي, روايت‌هاي فكاهي نيز در اين دوران رواج داشت. با نگاهي به آثار منثور نويسندگان بزرگ اين عصر در خراسان؛ مانند بديع‌الزمان همداني (د398ق) ، ابوبكر خوارزمي (د384ق)، ثعالبي(د429ق)، ميكالي (د 436ق) و باخرزي درمي‌يابيم كه نثر اين دوره بيش از شعر به كمال و ترقي نزديك گشت.