خراسان در شعر ملك الشعرا

در ميان ديدگاه هاي يك شاعر درباره مسائل مختلف از قبيل روابط اجتماعي، رابطه انسان با خدا و طبيعت ، كَند و كاو روان آدمي و ...، نوع نگاه يك شاعر يا نويسنده به شهر زادگاه خود مي تواند مهم باشد، چرا كه در سايه توجه به آن شهر مي توان نوع انديشه و عاطفه وي را به تاريخ و ادبيات و دين سنجيد. محمد تقي بهار (ملك الشعرا) به عنوان شخصيتي چند بعدي كه هم در نظم و هم در نثر و هم در تحقيقات ادبي داراي جايگاهي ويژه در دوره مشروطه و معاصر است، داراي آثاري است كه از جنبه هاي مختلف داراي ارزش بررسي هستند. از جمله آن كه وي در اشعارش اعتناي فراواني به خراسان نشان مي دهد كه در برخي موارد از علاقه ساده يك انسان به شهر و ديار خود فراتر است. تاريخ ايران به ويژه خراسان قديم به شدت مورد توجه ملك الشعرا بود و از اين رو به زبان هاي ايران باستان و نيز به فردوسي و شاهنامه علاقه فراوان نشان داد. به نظر مي رسد نگاه وي به خراسان به هيچ وجه تك بعدي نيست، بلكه داراي جنبه هاي متكثر و متنوعي است كه از نكوهش پاره اي رفتارها و يا عوامل حكومت تا ذكر مفاخر خراسان و ستايش خراسانيان را دربر مي گيرد. گاهي هم خراسان را در قياسي معنادار در تقابل با پايتخت، كه از آن به ري تعبير مي كند، قرار مي دهد. در اين مقاله خواهيم كوشيد با شيوه توصيفي- تحليلي جنبه هاي مختلف منطقه خراسان را در حوزه انديشه و عاطفه ملك الشعرا بررسي كنيم و از اين جهت در ديوان مرحوم بهار همه مواردي را كه در سه حوزه خراسان ، مشهد ، و طوس وجود داشت، استخراج كرده ايم.