نگاهي عرفاني به عناصر نمادين داستان حسن و دل سيبك نيشابوري بر مبناي كهن الگوهاي يونگ

داستان عاشقانة « حسن و دل » اثري از محمّد يحيي سيبك نيشابوري، يكي از داستانهاي رمزي و تمثيلي ادب فارسي است كه با وجود برخورداري از ظرايف ادبي، استفاده ازآن به عنوان داستان نمادين عاشقانه براي بيان سلوك عرفاني و سير الي الله و بررسي آن از ديدگاه روان شناسي تحليلي يونگ كم تر مورد توجّه محقّقان و اديبان قرار گرفته است. سيبك ساختمان مدور خويشتن يابي را به شكل يك تابلوي زيباي انساني ترسيم مي كند. او مراتب عقل در عرفان و ارتباط آن با عشق را از ابتدا تا انتهاي داستان به تصوير مي كشد و با گذر از مرتبة عقل جزئي در ابتداي داستان، به مرتبة عقل كلي در پايان آن مي رسد و نشان مي دهد كه عقل و عشق، منافاتي ندارند بلكه همراهي آن دو، نشانه تكامل است و انسان كامل؛ تركيبي از عقل و عشق است. بنابراين تشخّصِ داستاني قابل توجّهي دارد و همين انديشه هاست كه اين منظومه را به ديدگاه يونگ و جنبه هاي نظرية ناخودآگاه او نزديك و از اين زاويه قابل تحليل مي كند. اين پژوهش با نگاهي عرفاني، به بررسي داستان حسن و دل از ديدگاه كهن الگوهاي يونگ مي پردازد. بر اساس اين بررسي و تحليل نمادهاي كهن الگويي ميل به جاودانگي، طلب و شوق، سفر، من، آنيما و آنيموس، سايه، نقاب، قهرمان، پير دانا، خود و تولدي دوباره، نشان داده مي شود كه مطابق كهن الگوهاي يونگ، سالك قهرمان با گذر از اين مراحل به ياري پير خردمند، از گذرگاه دشوار «من و خودآگاه» حركت مي كند و سرانجام به «تولّد دوباره و فرايند فرديت» مي رسد و در پرده فنا و استغراق در ناخودآگاه جمعي خويش، معارف بر دلش جاري مي گردد و زندگي جديدي را آغاز مي كند.