بررسي طنز عبيدزاكاني با علامه دهخدا

در قرن هشتم و سيزدهم، با مجموعه تناقض ها و نقيضين روبه رو هستيم كه پيامدش سوق زبان از جديّت به سوي طنز است، اين مقاله مرز مشترك و متفاوت زبان و مضامين طنز عبيد زاكاني و دهخدا را تحليل و شناسايي كرده است با اين توضيح كه عناصر طنز اجتماعي، ديني و مذهبي و سياسي مضامين مشترك طنز هر طنز اين دو طنزپرداز به شمار مي رود، طنز اجتماعي و سياسي قرن هشتم يا طنز عبيد زاكاني محدودتر از قرن سيزدهم است،چرا كه انديشه اشعري و جبرگرا بر اجتماع حاكم است و طنزپردازان اين دوره بر خلاف قرن سيزدهم محتاطانه وكم رنگ در پي نشان دادن راه حل ها است. از همين روي عبيد در مقايسه با دهخدا زبانش صريح است و با نيشخند هزل، ظلم و اجحاف حكما، بي بند و باري هاي آنان، گسترش فقر و فحشا، بي اعتبار شدن علم و دانش و را به سخره مي گيرد. اما طنز اجتماعي و سياسي دهخدا به علت مردمي بودن مخاطب شان گسترده تر و شفاف تر بيان شده و در آن به انواع موضوعات رايج، چون گراني و نامرغوبي اجناس،خرافه پرستي و بي سوادي مردم،اعتياد اشخاص به ترياك، بي كفايتي حاكمان و غيره اشاره شده است. در قرن هشتم رياكاران مسند دين خود حاكمان وقت شمرده مي شوند؛ لذا طنز مذهبي از پررنگ ترين عنصر طنز پردازي به شمار مي رود. عبيد از شريعت و طريقت آلوده شده به ريا با انتقادهاي فراوان ياد مي كنند.