ارتقاي قلمرو عمومي، سياستي كارآمد در توانمندسازي و ساماندهي سكونتگاه‌هاي غيررسمي

از عمده مسائل مبتلابه شهري، به‌ويژه در كشورهاي در حال توسعه، گونه‌اي شهرنشيني با مشكلات حاد، موسوم به اسكان غيررسمي‌ست كه به دليل ايجاد نارسايي‌ها و مشكلاتي چون بازتوليد فقر شهري و گسترش آن، به مخاطره‌انداختن محيط زيست و تحميل هزينه‌هاي فراوان براي حل مشكلات، تهديدي جدي بر مسير پايداري و انسجام جوامع شهري‌ به‌شمار مي‌رود. علي‌رغم اينكه برنامه‌ريزان و مديران‌شهري، طي دهه‌هاي متمادي، رويكردهاي مختلفي را از ناديده‌انگاشتن، تخليه اجباري و تخريب تا ارتقابخشي و توانمندسازي ساكنان اين سكونتگاه‌ها به‌كارگرفته‌اند، اين مسئله، همچنان يكي از چالش‌هاي اصلي مديريت‌شهري بوده و نيازمند اتخاذ تدابير و رويكردهاي ويژه‌ در سياست‌گذاري و طرح‌ريزي شهري‌‌ست. در جستجوي رهيافتي جديد و كارآمد در مواجهه با موضوع، اين مقاله، فضاهاي عمومي را دستخوش تحقيق قرار داده است. هدف، تبيين رويكردي‌ست كه ضمن فراهم آوردن بسترهاي لازم براي مشاركت تمامي كنش‌گران فرايند توانمندسازي به‌ويژه اعضاي جامعه محلي، به ويژگي‌هاي خاص هر زمينه، توجه داشته و مسائل و چالش‌هاي عام سكونتگاه‌هاي غيررسمي را پاسخگو باشد. از اين رو در اين مقاله، كه تحقيقي كيفي با ساختاري تحليلي- تفسيري‌ست، ابتدا با مروري تحليلي بر ادبيات مرتبط با موضوع، به تبيين نقش و جايگاه فضاهاي عمومي (بعد ماهوي)، و انتخاب رويكرد مواجهه مناسب و بررسي ويژگي‌هاي آن (بعد رويه‌اي) پرداخته و در ادامه با معرفي دو نمونه از تجارب موفق جهاني در اين خصوص و جمع‌بندي نتايج به‌دست آمده، چارچوبي براي فرايند ساماندهي و توانمندسازي سكونتگاه‌هاي غيررسمي با محوريت ارتقاي قلمروي عمومي ارائه شده‌است. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه رويكردهاي متأخر ناظر بر ارتقاي كيفيت محيطي از جمله پروژه‌هاي LQC، شهرسازي پاپ‌آپ، شهرسازي تاكتيكي و طب سوزني شهري، به دليل برخورداري از ويژگي‌هايي چون خرد بودن مقياس مداخله، سرعت بالاي بازدهي و دامنه تأثير بلندمدت، عدم نياز به صرف هزينه فراوان، بهره‌مندي از تساعي و حمايت مستقيم جامعه محلي هماهنگ با مشاركت ديگر كنش‌گران، و خلاقانه‌بودن شيوه‌هاي اقدام، در صورت كاربست در قلمروهاي عمومي سكونتگاه‌هاي غيررسمي طي فرايندي يكپارچه و كل‌نگر، بسته به محتواي فرايند، بر شكل‌گيري عرصه‌هاي تعاملات، ارتقاي زيرساخت‌ها، تأمين خدمات شهري و محله‌اي، پايداري محيطي، انسجام، توسعه اقتصاد محلي، سلامت عمومي و امنيت جوامع ساكن در اين مناطق، تأثيرگذار خواهند بود.