جلوه‌هاي انقلابي‌گري در حوزه‌هاي علميه قبل از انقلاب اسلامي (مطالعه موردي دوره قاجار)

حوزه انقلابي از جمله مباحثي است كه رهبر معظم انقلاب بر آن تأكيد خاص داشتند. بيانات ايشان نشان مي‌دهد كه حوزه، مادر و ايجادكننده انقلاب بوده است؛ لذا انقلابي‌گري يك تفكر است و انقلابي‌گري حوزه‌ها به بعد از انقلاب محدود نمي‌شود؛ اما به دليل پررنگ‌بودن و اهميت نهضت امام خميني و انقلاب اسلامي در سال‌هاي اخير، از فعاليت‌هاي انقلابي حوزه‌هاي علميه در دوره‌هاي قبل از رژيم پهلوي و قبل از نهضت غفلت شده است. همين غفلت موجب توهم انقلابي‌نبودن حوزه‌هاي علميه در قبل از دوران نهضت امام و زمينه‌اي براي گسترش سكولاريسم در حوزه‌هاي علميه‌ شده است. فرضيه اين تحقيق آن است كه انقلابي‌گري در دوره‌هاي قبل از نهضت امام نيز در حوزه‌هاي علميه بوده است؛ لذا يكي از راه‌هاي مقابله با سكولاريسم در حوزه و تضعيف انقلابي‌گري در حوزه، توجه به اين پيشينه تاريخي انقلابي‌گري حوزه‌هاست. در اين مقاله به دنبال توصيف و تبيين نمودهاي انقلابي‌گري در حوزه‌هاي علميه در دوره قاجار هستيم. چارچوب نظري اين بحث، شاخص‌هاي ايشان در بحث انقلابي‌گري است. ايشان ويژگي‏ها و شاخص‌هاي انقلابي‌گري را در پنج محور مطرح كردند: 1. پايبندي به مباني و ارزش‌هاي اساسي اسلام و انقلاب (اسلام ناب، اتكا به قدرت الهي، توجه به نيروي مردم، حمايت از محرومان، استكبارستيزي و استقلال)؛ 2. هدف‌گيري آرمان‌هاي انقلاب و جهت‌گيري براي رسيدن به آنها (مقاومت و عدم يأس)؛ 3. پايبندي به استقلال كشور در سه بعد سياسي، اقتصادي و فرهنگي؛ 4. حساسيت در برابر دشمن و نقشه دشمن و عدم تبعيت از آن؛ 5. تقواي ديني و سياسي. لذا بر اساس اين شاخص‌ها به روش تحليلي و تاريخي به بررسي عملكرد حوزه‌هاي علميه- به‏ويژه مراجع و علماي طراز اول- در دوره قاجار پرداخته و جلوه‌هاي اين شاخص‌ها در عملكرد علماي آن دوره را بيان خواهيم كرد.