مباني فكري- تاريخي جريان هاي سلفيه

جريان هاي سلفي از زمان شكل گيري تا كنون را مي توان در چهار دوره تاريخي مورد مطالعه قرار داد كه در همه اين دوره ها از يك خط فكري تبعيت كرده است. اينكه سلفي ها از چه مبناي فكري تبعيت مي كنند، پرسش اصلي مقاله حاضر را تشكيل مي دهد. فرضيه پژوهش به دنبال آزمون اين مطلب است كه سلفي ها فهم دين را محدود به فهم مردم زمان پيامبر(ص) در مكه و مدينه مي دانند و لذا بازگشت به قرآن و سنت پيامبر(ص) و سلف صالح تأكيد دارند. مرحله نخست شكل گيري جريان هاي سلفي، با عنوان « شكل گيري تئوريك» ياد مي شود، كه تحت نفوذ تعاليم احمد بن حنبل، بنيانگذاري و سپس از طريق« ابن‌تيميه » در قرون هفتم و هشتم هجري تئوريزه شد. احمدبن حنبل (م. ۲۴۱) بنيانگذار اهل حديث محسوب مي شود. از ديدگاه اهل حديث ، دين محدود به كتاب و حديث است؛ و فهم دين محدود به فهم مردم زمان پيامبر(ص) در مكه و مدينه مي باشد. امروزه سلفي ها از نظر آرا و عقايد مذهبي متأثر از جريان اهل حديث هستند. دومين ريشه فكري سلفي ها در مرحله اول، مربوط به ابن تيميه و شاگردش ابن قيم الجوزيه است؛ ابن تيميه تاثيرات مهمي بر سلفي گري داشته است از جمله : پذيرش اصل غلبه و شكل گيري حكومت از طريق زور؛ گروه هاي سلفي از او با عنوان شيخ الاسلام خود ياد مي كنند. وهابي ها وي را پدر معنوي خود مي دانند. مرحله دوم شكل گيري جريان هاي سلفي، «تطبيق و اجرا» نام دارد، كه توسط « محمد‌ ابن عبدالوهاب» و جانشينان او در اواسط قرن دوازده و اوايل قرن سيزده هجري در حجاز به مرحله آزمايش درآمد. از اين در دو قرن اخير با استفاده از آموزه هاي ابن تيميه، چهار جريان شكل گرفت: جريان وهابيت در عربستان، جريان طالبان در افغانستان ، جمعيت علماء اسلام در پاكستان و داعش در عراق، سوريه و ديگر مناطق. مرحله سوم شكل گيري جريان هاي سلفي، مرحله « تكوين و ترويج» سلفي گري و تبديل آن به يك جريان نيرومند و تأثيرگذار در جهان اسلام از هند و پاكستان در آسيا گرفته تا مصر و الجزاير در آفريقا است؛ مرحله چهارم، آخرين مرحله جريان سلفي است كه « ايدئولوژي سازي» نام دارد. تبديل انديشه سلفي به يك ايدئولوژي انقلابي در آغاز قرن پانزدهم هجري و ظهور پديده تشكيل گروه‌هاي سلفي سياسي- جهادي در مصر، افغانستان، كشمير، فيليپين و جمهوري‌هاي تازه استقلال ‌يافته شوروي سابق و يمن از خصوصيات بارز اين مرحله است.