عاقبت‌انديشي در مثنوي معنوي با تأكيد بر مفهوم «اول و آخر»

اساس كار مولانا براي تفهيم امر عاقبت‌انديشي چنان كه در مثنوي ديده مي‌شود و يكي از اهداف تعليمي آن است، بكارگيري تمامي دانسته‌ها و آموخته‌هاي اوست. مولانا كوشش نموده است تا از همه ظرفيت‌هاي موجود به ويژه تمثيل و داستان‌پردازي براي نماياندن وجوه مختلف و ابعاد وسيع عاقبت‌انديشي بهره گيرد. داستان‌سرايي در نزد مولانا بهترين شيوه براي ابلاغ و رساندن جانِ كلام و تفهيم ساده و عيني آن به مخاطب است و محصول نهايي اين داستان‌ها انديشه در عاقبت امور براي رسيدن به فرجامي نيك است. گرچه «اول و آخر» عنواني كلي براي اين بحث مي‌باشد امّا فرايندي كه مولانا براي روشن كردن مفهوم و رسيدن به جان كلام و پيام خود از اول تا آخر تمثيل‌ها و قصه‌هاي خود طراحي مي‌كند داراي استدلالات بديع و منطقي است. در ديدگاه مولوي، امر عاقبت بيني و پايان‌نگري براي همه امري ضروري است و حتي عاقبت بيني خداوند و تدابير الهي در خلقت انسان و ارسال رُسُل را از شمول عاقبت‌انديشي مي‌داند. ماحصل كلام مولوي اين است كه حُسن فرجام انسان بسته به عاقبت‌انديشي و درك صحيح او از پايان كار براي رسيدن به رضايت خداوندگار است.

As it is seen in his Masnavi, Rumis work basis was to realize providence by applying all of his knowledge and acquisitions, which was one of his didactic objectives. He, for illustrating the providence aspects and dimensions, has made an effort to use all capacities principally allegory and storytelling. For Rumi, storytelling, as an easy and objective realizing tool for the addressee, is the best way to indicate and imply the main purpose so that the final creation of these stories, due to a happy ending, is “in-finale thinking”. Although “the beginning and the end” is an overall title for this study, his concept-clarifying approach to signify his gist and message throughout his allegories and stories has logical and picturesque ratiocination. Providence, in his view, is essential and even mans divine creation and sending prophets is the Lords providence. It is resulted that mans happy ending is mutually dependent with providence and his authentic understanding is the last thing to arrive at Lord`s satisfaction.