مطالعه تطبيقي رابطه نگاره هاي قلمدان ها با جايگاه و هويت اجتماعي افراد در دو دوره صفويه و قاجاريه

قلمدان سازان و قلمدان نگاران دوره صفويه و به خصوص دوره قاجار، قلمدان هاي نفيسي را خلق كرده و به شيوه ي خاص خود رقم زده اند. حمايت سلاطين در رواج و گسترش آنها موثر بوده و سبب خلق آثار ارزشمندي گرديد كه در نوع خود بي نظيرند. قلمدان نگاري اگر چه در دوران صفويه در كنار هنرهاي كتاب آرائي رشد قابل توجهي كرد، در دوره قاجار با افول هنرهاي كتاب آرايي، رونق گرفت و به اوج رسيد. قلمدان هاي تزييني و ممتاز مورد توجه شاهان و افراد درجه اول و نوع ساده تر، خاص مستوفيان درجه دوم ،لشكريان و دختران بود. با توجه به جايگاه و هويت اجتماعي قلمدان نگار و يا شخص سفارش دهنده قلمدان، نگاره هاي مختلفي روي قلمدان ها شكل گرفته است. در اين پژوهش -كه به روش توصيفي- تحليلي انجام گرديد- تلاش مي گردد كه در قالب مطالعه تطبيقي، رابطه ميان نگاره هاي قلمدان ها در دوره صفويه و قاجاريه، با هويت شغلي و اجتماعي افراد بررسي گردد. بدين منظور تعداد بيست نمونه قلمدان هاي موجود از اين دو دوره انتخاب شده و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. پرسشي كه در اين پژوهش بدان پرداخته مي شود، اين است كه: چه رابطه اي ميان نگاره هاي روي قلمدان با هويت سازندگان و صاحبان آن وجود دارد؟ اين پرسش با اين فرضيه پاسخ داده مي شود كه: با توجه به علاقه اقشار مختلف جامعه به قلمدان ها، موقعيت اجتماعي و شغل افراد روي نوع نگاره هاي قلمدان تاثير گذار بوده است. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است كه بخش مهمي از نگاره هاي قلمدان هاي دوره صفوي و قاجاري، متاثر از باورها و اعتقادات، و هويت اجتماعي نقاشان، درباريان و عوام بوده است و به خوبي بازتاب رابطه ميان نگاره ها و طبقات مختلف اجتماعي را در شيوه و سبك نگارگري و قلمدان نگاري هر دو دوره مي توان مشاهده كرد.