قرآن كريم و نظريه‌ي نظم (مطالعه‌ي موردي سوره‌ي لقمان )

ميراث گران‌بهاي انديشمندان گذشته، گنجينه‌اي است كه توجّه و عنايت خاصي را مي‌طلبد و از جمله‌ي آن‌ها مي‌توان به نظريه‌ي نظم عبدالقاهر جرجاني اشاره كرد. اين ناقد برجسته و متفكّر ايراني در تعريف اين نظريه مي‌گويد: نظم عبارت است از ايجاد بهترين ارتباط نحوي در بين كلماتي كه براي اداي مقصود يا معناي مورد نظر، به كار گرفته مي‌شود. از جمله مواضعي كه اعجاز قرآن كريم در آن آشكار مي‌شود، نظريه‌ي نظم جرجاني است و بر اين اساس مفردات و معاني آن‌ها و اصوات و حركات و سكون‌ها نمي‌توانند جزو اعجاز قرآن به شمار آيند؛ زيرا قبل از نزول كلام وحي در دسترس مردم بوده‌اند. همچنين وزن كلمات و نظام فاصله‌ها نيز نمي‌توانند در زمره‌ي اعجاز به شمار آيند؛ زيرا فاصله‌ها در قرآن به مانند قافيه‌ها در اشعار مي‌باشند كه نمي‌توانند موضع تحدّي و مبارزه‌طلبي قرار گيرند. از اين منظر اعجاز قرآن در نظم و ترتيب كلمات و ارتباط موجود بين آن‌ها براي اداي معناي مورد نظر است. در اين مقاله سوره‌ي لقمان به شكل موردي، بررسي شده است. قصر موصوف بر صفت به كار رفته در اين سوره دالّ بر غرض اصلي آن كه همان توحيد و يگانگي خداوند است، مي‌باشد كه به شكل منظم بيان شده است و مواضع فصل به كار گرفته شده در اين سوره به ويژه شبه‌كمال اتصال، ارتباط تنگاتنگي با ساختار سوره دارد و آن بيان داستان بين لقمان و فرزندش است كه جملات پي در پي مي‌آيند و جواب‌هايي ظاهر مي‌گردد كه برگرفته از سؤال‌هايي است كه از جملات قبلي برداشت مي‌شود و اين اعجاز قرآن است كه هيچ انساني نمي‌تواند به آن دست يابد. همچنين مي‌توان اعجاز را در استطراد كلام و آن تفصيل سخن در وصيّت لقمان به فرزندش بيان داشت كه به شيوه‌ي مرتب و سازمان يافته ظاهر مي‌گردد.