نظم‌آهنگ و موسيقي: بخشي از اعجاز بلاغي و بياني قرآن كريم

يكى از جنبه‌هاى اعجازى و زيباشناختى قرآن كريم، زبان قرآن و توجّه به ابعاد گوناگون آن و از جمله نظم‌آهنگ كلام است. مراد از نظم‌آهنگ قرآن، آهنگ خاصّي است كه از نحوه‌ي چينش حروف و كلمات قرآني پديد مي‌آيد و هنگام شنيدن قرآن به گوش مي‌رسد و معادل «إعجاز النظم الموسيقى» و «الإعجاز في نغم القرآن» در زبان عربي است. اين نظم‌آهنگ داراي نظمي شگفت انگيز و ارتباط بسيار دقيق با معاني و مقاصد آيات و سوره‌هاست كه الفاظ قرآن را روان و شيوا مي‌سازد. اين جنبه از سخن خداوند، در آثار برخي از نويسندگان از جمله «دكتر مصطفي محمود» و «سيدقطب» و در ايران نيز در آثار «مرحوم طالقاني» و «معرفت» به صورت برجسته به چشم مي‌خورد. دانشمندان متقدّم نيز از موسيقي قرآن غافل نبوده‌اند و در مباحثي متفاوت آن را مد نظر قرار داده‌اند: از جمله مي‌توان اشاره‌ي خطابي به «تأثير قرآن بر روان مخاطب» را شكل غيرصريح «موسيقي قرآن» دانست و يا شروط فصاحت كلمه و كلام از ديدگاه علماي بلاغت را اهتمام به نظم‌آهنگ كلام برشمرد، شروطي چون: عدم تنافر حروف و كلمات؛ سنگين نبودن كلمه بر زبان؛ عدم كراهت در سمع؛ عدم غرابت؛ عاري بودن از اضافات پياپي؛ عدم تعقيد لفظي و معنوي در كلام. اين فصاحت اعجاز آميز مي‌تواند موسيقي اعجاز آميز را پديد آورد. هدف عمده اين مقاله، بررسى مفهوم نظم‌آهنگ، به عنوان يكى از زيبايى‌هاى لفظى قرآن و تناسب الفاظ قرآنى با مفاهيم آيات و سوره‌ها است كه به روش توصيفي ـ تحليلي به انجام رسيده است.