آثار كودك ­آزاري و پيشگيري از آن

مقدمه: دوران كودكي يك از دوران بسيار مهم از لحاظ اجتماعي، پرورشي و تحصيلي در رشد و نمو اجتماعي يك انسان محسوب مي­شود چراكه كودكان به عنوان آسيب‌پذيرترين قشر جامعه در برابر عوامل خطرآفرين، سوءاستفاده­ها و بي‌توجهي هستند. شرايط و عوامل مؤثر در بروز پديده كودك­آزاري متنوع­ اند كه برخي از شرايط و عوامل مربوط به كودك (مانند ضعف توان جسماني، مشكلات پزشكي، تأخير در رشد، معلوليت و عزت نفس پايين)، برخي مربوط به والدين و خانواده (مانند انتظار نادرست از رشد كودك، ميزان تحصيلات پايين‌، مصرف سوء مواد مخدر، بيماري مزمن جسمي، ذهني يا عاطفي به ويژه افسردگي، بيكاري يا پايين بودن درآمد، رفتار پرخاشگرانه، زندان بودن والدين، طلاق و جدايي والدين، روش‌هاي اجباري تربيت كودك، تراكم جمعيت خانواده،كمبود تعامل مثبت، ضعف مديريت و مهارت‌ ارتباطي) و برخي مرتبط با محيط (مانند محله فاقد حمايت‌هاي اجتماعي رسمي و غيررسمي، زندگي در يك محيط بزهكار، عدم ارتباط با جامعه) مي­باشند(نجفي ابرند آبادي،1381). حفاظت از كودك اصطلاحي است كه براي توصيف اصول، سياست‌ها، استانداردها، راهبردها و فرايندهايي استفاده مي‌شود كه از كودك در برابر آسيب عمدي و غيرعمدي حفاظت مي‌كنند. اين تعريف منعكس‌كننده‌ي وظيفه‌ي سازمان‌ها – و افراد داخل‌شان – نسبت به كودكان تحت سرپرستي‌شان است(خو،2010). رفاه كودك اصطلاحي است كه اغلب به معناي كلي كلمه شامل قلمرو وسيع مداخله‌ي دولت و متخصصين مورد تاييد دولت در ياري رساندن به كودكان و خانواده‌هايشان – هم در موارد آزار و بي‌توجهي و هم در مواقعي كه خانواده‌ها و كودكان نيازمند كمك باشند - مي‌شود(فينكلور،2010). رفاه كودك به اين معنا به حفاظت از كودكان از طريق خدمات پيشگيرانه‌ي كلي مانند بهداشت، تحصيل، تفريح، حمايت خانوادگي و خدمات درماني مي‌پردازد. كودكي كه نيازمند حفاظت است ممكن است نيازمند رفاه نياز باشد كه مي‌توان اين مشكل را با فراهم كردن خدمات پيشگيرانه رفع كرد (ليونتال،2001). روش‏شناسي: روش پژوهش كيفي از نوع توصيفي - تحليلي مي‏باشد. چرا كه جمع‏آوري و تحليل داده‏ها نه در قالب كمي بلكه به شكل كيفي انجام گرفته است. و به منظور جمع آوري اطلاعات و دادها از فنون مختلف مانند مرور اسناد و مدارك، تحليل و استنتاج استفاده شده است. بحث و نتيجه­گيري: طبيعي است كه در معرض شرايط و اوضاع و احوال مخاطره­آميز قرار گرفتن يك كودك و يا به تعبيري اعمال بدرفتاري و يا بي­توجهي به كودك، معمولاً تأثير نامطلوبي را بر فرايند رشد و تكامل فردي (جسماني، عاطفي و رواني) و يا اجتماعي وي به جا مي­گذارد. از اينرو، ضرورت به كارگيري و استفاده از روش­هاي لازم و مناسب پيشگيرانه از بزه­ديدگي كودكان در برابر انواع شرايط و اوضاع و احوال خطرآفرين و يا بدرفتاري و بي­توجهي نسبت به آنان از همان اوايل دوره رشد آنان بيش از پيش احساس مي­شود. پيشگيري از مورد سوءاستفاده و يا بدرفتاري قرار گرفتن كودكان، كه در اصطلاح از آن تحت عنوان «پيشگيري رشدمدار يا زودرس» ياد مي­شود، در سطوح مختلف ذيل قابل اعمال و اجرا است: الف- پيشگيري اوليه، ناظر بر عوامل خطري را كه منجر به سوءاستفاده و يا بي­توجهي نسبت به كودكان مي­شود، مي­باشد. فقر، بيكاري، تك‌والديني، نبود شبكه‌هاي اجتماعي و نبود دسترسي به مراقبت‌هاي بهداشتي مي‌توانند در شكل‌گيري شرايطي كه تحت آن آزار شكل مي‌گيرد كمك كنند. پيشگيري اوليه، مي‌تواند شامل كمپين‌هاي آموزش همگاني، اطلاعات آموزشي براي والدين تازه­كار، و برنامه‌هاي آموزشي براي كودكان مانند برنامه‌هاي امن براي جلوگيري از سوءاستفاده‌ جنسي، آموزش همگاني در مورد مفهوم كودك آزاري، انواع شيوه­ها و پيامدهاي آن و چگونگي پيشگيري از آن از طريق رسانه­هاي گروه، آموزش به كودكان در مراكز آموزشي مثل مهدكودك ها و مدارس؛ تشكيل سازماني با قدرت اجرايي كافي جهت حمايت از كودكان؛ برنامه­ريزي جهت اوقات فراغت سالم و كافي كودكان، شود. ب- پيشگيري ثانويه، شامل كودكان و خانواده‌هايي مي­شود كه در معرض خطرپذيري بالا قرار دارند. به عنوان مثال، مي‌توان به برنامه‌هاي كنترل زاد و ولد، ملاقات‌ خانگي از طريق استفاده از افراد متخصص و آموزش ديده، كمك مالي به والدين، كودك‌داري و يا كودكستان اشاره كرد. پ- پيشگيري ثالث، فعاليتي است كه به منظور كمك به خانواده‌ها پس از وقوع آزار انجام مي‌گيرد. پيشگيري ثالث مي‌تواند شامل مداخله‌ درماني يعني گروه‌هاي درمان سوءاستفاده‌ جنسي، گروه‌هاي درمان غيرمتخلفين، گروه‌هاي ويژه مردان خشن، خانواده‌درماني و مداخله‌هاي شديد براي حفظ خانواده باشد. به طور كلي، نتايج تحقيقات و مطالعات انجام به وضوح حكايت از اين واقعيت دارند كه برنامه­هاي پيشگيري اوليه و ثانويه بيشترين نويد اثربخشي در مبارزه با بدرفتاري با كودك را داده‌اند و پيشگيري ثالث تأثير مثبتي بر نرخ آزار مجدد نداشته است و شواهد كمي مبني بر مؤثر بودن اين نوع از پيشگيري درخصوص بي‌توجهي وجود دارد.