تعيين پارامترهاي مورد نياز جهت طراحي ارگونوميكي فضاهاي مراكز پيش دبستاني

مقدمه و بيان مساله : كودكان سرمايه هاي ارزشمند و سازنده آينده ي جامعه هستند. اولين ماه ها و سال هاي زندگي كودك بيشترين نقش را در شكل گيري و رشد ابعاد فكري، جسمي و روحي او دارد. از اين رو تغذيه جسمي و عاطفي مناسب، خواب كافي و تحريك حسي در زمان خردسالي بيشتر از هر زمان ديگري اهميت مي يابد. پژوهش ها نشان داده است كه محيط پيرامون تأثير چشمگيري بر احساسات، تفكر، رفتار و كيفيت زندگي ما دارد (1). اين يافته ها اهميت طراحي فضا و امكانات مراكز مورد استفاده توسط كودكان به شيوه مناسب و متناسب با ويژگي ها و نيازهاي كودك را تأييد مي كند. لذا توجه به طراحي جزئيات در فضاي نگهداري آن ها از ضرورت خاصي برخوردار است (2،3). ارگونومي تلاش مي كند تا در طي فرايند طراحي از عدم تطابق بين كاربر و محيط بكاهد. در اين فرآيند نقش ارگونوميست، پي بردن به نيازها و ويژگي هاي كاربران و تبديل اين دانش به اصول و قواعدي براي طراحي است تا طراحان بتوانند از اين قواعد به عنوان معياري براي طراحي استفاده كنند (4). به منظور دستيابي به طراحي محيطي كه متناسب با نيازها و ويژگي هاي كودكان باشد و نيز به منظور بررسي ميزان انطباق طراحي فعلي محيط هاي اتاق بازي مراكز پيش دبستاني با اصول طراحي كاربر محور بايد از ابزاري مناسب استفاده شود. از اين رو هدف از انجام اين پروژه، تعيين پارامترهاي اساسي در طراحي محيط مربوط به كودكان به منظور طراحي ابزار ارزيابي ارگونوميكي محيط اتاق بازي مراكز پيش دبستاني با رويكرد مشاركتي است. روش پژوهش اين مطالعه يك پژوهش توصيفي تحليلي است كه به استخراج پارامترهاي مورد نياز جهت ارزيابي ارگونوميكي فضاهاي مراكز پيش دبستاني پرداخت. ابتدا با جستجو در موتورهاي جستجو با كليد واژه هاي children environment ، child care center environment ، preschool environment (و همچنين ساير واژه هاي مترادف)، منابع حاوي اطلاعات جمع آوري و دسته بندي شد. سپس با مطالعه ي دقيق فايل محتوا، پارامترهاي مرتبط با طراحي، چيدمان و محيط اتاق بازي مهد كودك استخراج شد. مرحله بعد بازديد از محل نيز به منظور مقايسه ي پارامترهاي استخراج شده از منابع با شرايط فعلي مراكز پيش دبستاني ايران انجام گرفت. آيتم هاي استخراج شده از طريق روش گروه متمركز، طي دو جلسه با كاركنان مراكز پيش دبستاني (12 نفر) و متخصصان (9 نفر) مورد بررسي و چالش قرار گرفت (7،6،5). متخصصان در حوزه ي رشد و پرورش كودكان، روانشناسان و نيز صاحب نظران حوزه ي ارگونومي محيطي و طراحان، شركت داشتند. در اين جلسات ابتدا آيتم ها روي تخته نوشته شد و از حاضرين خواسته شد نظر خود را درباره ي اهميت هر يك از آيتم هاي مطرح شده، يادداشت كنند. سپس هركدام از آيتم ها خوانده و حاضرين نظر خود را اعلام كردند. با كسب اجازه از شركت كنندگان در جلسه، صداي حضار ضبط شد تا براي بازبيني آيتم ها و تدوين ابزار مورد استفاده قرارگيرد. پس از جلسات، فايل هاي صوتي بازنويسي شدند و همراه با يادداشت هاي تسهيلگر در حين برگزاري جلسه، مورد بررسي و جمع بندي قرار گرفتند. سپس طي جلسه اي با حضور اعضاي تيم تحقيق، اطلاعات حاصل از اين جلسات جمع بندي و آيتم هاي نهاييِ ابزار ارزيابي مشخص شدند و در 5 طبقه، دسته بندي شدند (10،9،8). به منظور تعيين روايي محتوايي ابزار از روش هاي پيشنهادي آقايان چادويك و همكاران و آقاي لاوشي استفاده شد (13،12،11). از شاخص روائي محتوا (اContent Validity index) استفاده شد. در بررسي روايي صوري نظر 15 نفر از بازرسين مركز بهداشتي درماني شمالغرب تهران براي بررسي كيفي روايي صوري تحت سه معيار واضح و شفاف بودن ، ساده و روان بودن و چيدمان و استايل ارزيابي شد(10،9،8). 3- يافته ها نسخه اوليه ابزار ارزيابي با 43 آيتم تدوين شد. اين نسخه مورد ارزيابي روايي محتوايي قرار گرفت كه نتايج آن در جدول 1 آمده است.در مطالعه اخير، پس از روايي سنجي تعداد 7 سوال حذف شد. مقدار شاخص روايي محتوايي آن با استفاده از معادله مطابق زير بدست آمد: CVI=(26.25)/36=72.9 بنابراين يك ابزار ارزيابي ارگونوميك اتاق بازي مهد كودك طراحي شد، كه CVI آن مقدار قابل قبول 72.9 به دست آمد. همچنين در برسي روايي صوري ابزار دو مورد تغيير جزئي در آيتم ها به شرح زير صورت گرفت: -تعداد كودكاني كه در آن واحد (آن واحد← همزمان) در اتاق بازي حضور دارند، كمتر از 20 نفر است. - عناصر طبيعي (عناصر طبيعي← عناصر طبيعي (مانند: گلدان، خاك، چوب، آكواريوم و...)) در اتاق بازي وجود دارد. 4- بحث طراحي مراكز پيش دبستاني نقش مهمي را در زندگي كودكان بازي مي كنند. براي ايجاد محيطي كه متضمن رشد و پيشرفت مهارت هاي كودكان باشد در نظر گرفتن خصوصيات فيزيولوژيك، روانشناختي و ابعاد آنتروپومتريك كودكان در انتخاب امكانات، طراحي و چيدمان محيط هاي مربوط به آنان اهميت ويژه اي دارد. از طرفي ابعاد و فضاهاي داخلي و نحوه چيدمان فضاي داخلي در حفظ ايمني و راحتي كودكان خيلي مهم مي باشد(14). انتخاب رنگ، جنس و بافت مناسب براي پوشش ديوارها، كف، سقف و اسباب و وسايل داخل كلاس به ايجاد محيطي مفرح و مناسب براي يادگيري كودكان كمك كرده و مركز را هر چه بيشتر در جهت دستيابي به اهداف آموزشي سوق مي دهد. (15). با توجه به اينكه كودكان در سال هاي اوليه زندگي بيشتر از طريق حس لامسه تجربه كسب مي كنند استفاده از طيف متفاوت مواد با بافت هاي مختلف نيز كودك را در امر يادگيري ياري مي دهد (15). پژوهش هاي مختلفي تأثير سر و صدا بر بروز اختلالات شناختي و نيز كاهش يادگيري در كودكان را نشان داده است، از اين رو اقداماتي در جهت كاهش سر و صداي اضافي كلاس هنگام طراحي الزامي است (16). انتخاب وسايل متناسب با ابعاد بدني كودكان در محيط هاي آموزشي بايد مورد توجه قرار گيرد (17). 4- نتيجه گيري محيط هاي مراكز پيش دبستاني بايد از زواياي مختلف مورد ارزيابي قرار گيرد. و تنها به زيبايي ظاهر توجه نشود. همزمان طراحي، ايمني و عوامل محيطي براي انطباق كودكان با محيط درس حائذ اهميت است.