نقش معماري و زيبايي شناسي محيط بر خلاقيت كودكان پيش از دبستان

دنياي امروز نيازمند مردان و زناني خلاق است كه توانايي رشد در زمينه هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي را داشته باشند. وجود فضاهايي كه داراي شرايط مطلوب براي رشد جسمي، ذهني، عاطفي و اجتماعي كودكان باشند، خلاقيت و يادگيري را افزايش مي دهند. مقدمه: يكي از مشكلات محيطهاي آموزشي در ايران، عدم توجه به طراحي فضا بر اساس اصول زيبايي شناسي است. اهميت دادن به فضاهاي آموزشي و رعايت استانداردهاي مربوط به آن در طراحي، منجر به خلق محيطي متناسب با نيازهاي كودكان ميگردد. در اين مقاله، نظريات پژوهشگران در جهت رسيدن به ويژگيهاي محيطي مؤثر بر خلاقيت كودكان، مورد بررسي قرار گرفته است. بر اساس نظريات انديشمندان روانشناسي رشد، بالاخص نظريات گاردنر، فرانكل و پياژه، شش سال اول زندگي بهترين زمان شكلگيري شخصيت افراد و پرورش خلاقيت است. با ايجاد محيط و شرايط مناسب، ميتوان فرصت هاي رشد و شكوفايي خلاقيت كودكان را فراهم كرد. محققان روانشناسي محيط، با مطالعه الگوهاي رفتاري كودكان در محيطهاي آموزشي پي برده اند كه عوامل زير، بر يادگيري كودكان مؤثر هستند: آرايش كلاس ها، فعاليت هاي حركتي، فضاهاي باز طبيعي و عناصر طبيعي، فضاهاي جمعي چند منظوره براي استراحت و يادگيري گروهي بر يادگيري كودكان موثر هستند. بيان مسئله: محيط به به طور مثبت يا منفي تاثير بر كودك، شخصيت او و افزايش خلقيتش تأثير مي گذارد. كودكان از طريق اثر متقابل با محيط فيزيكي و اجتماعي، آموزش مي بينند. معماري، بخشي از برنامه آموزش است. معماري آموزشي، فرمي ساختماني است كه نظم و طرح ريزي آن برگرفته از يك رويكرد آموزشي است. رويكردي كه فضاها را مال خود و در آموزش دخيل ميسازد و به معلمان و دانش آموزان توانايي مي دهد تا فضاها را براي تدريس و آموخت، بيارايند. در رويكرد آموزشي رجيواميليا فضا خود به عنوان يك مربي عمل مي كند. نظم، ساختار و شفافيت از مشخصات شاخص فضاها در اين رويكرد هستند. تنوع زيباشناختي ارائه شده، شرايط يادگيري با تمام حواس را فراهم ميكند. هر كودك در فضاهاي آموزشي، كارهاي خودش را كه به صورت مستندسازي يا تصاوير نمايش داده شده اند را مشاهده ميكند. كارهاي كودكان در كلس ها و در فضاي ورودي مجموعه به نمايش در ميآيند، به اين صورت، تواناييهاي كودكان و پيشرفت آنان منعكس ميشود. فضا در رويكرد رجيواميليا بخشي از رويكرد آموزشي است. موارد ديگري نيز جزئي از فضاي آموزشي هستند. مثل تمام فضاهايي كه كودكان مي توانند آن ها را پياده كشف كنند: خيابان ها، ميدانها، فضاهاي سبز شهري، رودخانه ها. كودكان با حضور يافت در زندگي روزمره شهري وارد دنياي بزرگسالن ميشوند و با آنها ارتباط برقرار ميكنند. مراكز رجيويي از طريق سطوح بزرگ پنجرهها، سدهاي بصري بين فضاي درون و بيرون را از بين مي برند. كودكان ميتوانند هر لحظه بيرون را نگاه كنند و از بيرون همه مي توانند اتفاقات درون فضا را دنبال كنند فضاها با هم تعامل دارند و بين كودكان، بزرگسالن و محيط تعامل وجود دارد. فضاها در اين رويكرد احساس آرامش و رفاه را ايجاد كنند و در عين حال اثري پويا دارند و محرك ارتباطات در مجموعه هستند. منابع غني اي از وسايل بازي و فعاليت هاي پروژه اي در اختيار كودكان قرار ميگيرد و انگيزه ايجاد كند تا كودكان در فعاليت هايشان دست به انتخاب بزنند و فعاليت هايشان را غني كنند. چيدمان فضاها به گونه اي است كه خود را با نيازهاي كودكان منطبق كند و شرايطي را فراهم كند كه آن ها بتوانند خلوت گزيني، امنيت، سكوت، تنهايي، گرما و نزديكي، تعداد كم يا زياد كودكان را تجربه كنند و در عين حال بتوانند تكاپو و حركت داشته باشند و بتوانند از طريق مشاركت در فعاليت ها، ارتباط برقرار كنند يا خودمحور عمل كنند. در كنار معماري مناسب آموزشي، تماس با طبيعت نيز نقش اساسي در رشد كودك و سلمت روان كودك دارد. روانشناسان معتقدند، توانايي كودك در مهارت هاي ادراكي و تصويري در ارتباط با طبيعت افزايش مي يابد. تحقيقات بسياري ارتباط محيط هاي طبيعي را با افزايش خلقيت كودكان، رشد زباني و ادراكي و استقلل آن ها نشان مي دهد. تنوع در شكل ظاهري عناصر طبيعي )آب، نور، گياه و…( و امكان استفاده از آن ها به شيوه هاي مختلف، مي تواند براي ذهن جستجوگر كودك سؤال ايجاد كند و انگيزش كودك را براي بازي و مشاركت در كارهاي گروهي افزايش دهد و زمينه را براي خيال پردازي او فراهم مي كنند. روش پژوهش: براي اخذ اطلاعات از مطالعات كتابخانه اي و مقالههاي منتشر شده درباره ديدگاه نوين طراحي محيطهاي آموزشي بالاخص مقطع پيش دبستان استفاده شده است. اين مقاله با رويكرد كيفي و روش توصيفي-تحليلي، يافته هاي نوين در زمينههاي روانشناسي محيط و تاثير جنبه هاي مختلف آن بر پرورش خلاقيت كودكان در مراكز كودك به خصوص مراكزي با رويكرد آموزشي رجيو اميليا را بررسي كرده است. نتيجه‌گيري: با توجه به مطالب مطرح شده، يكي از مهمترين عوامل مؤثر برخلاقيت كودك، محيط يادگيري او است. يك مركز آموزشي با فضاي كافي و استاندارد، مي تواند بر رشد استعدادها، شكلگيري شخصيت و ارزشهاي اجتماعي و در نهايت بر ميزان يادگيري كودكان اثر بگذارد. بنابراين اگر محيط آموزشي بخواهد زمينه اي ثمربخش براي نسل آينده باشد، لازمه آن معماري و فضاسازي خلاقانه است.