بررسي نحوه ي عملياتي كردن عناصر برنامه درسي روييدني براي سنين اوان كودكي

مقدمه: در اسناد فرادستي آموزش و پرورش كه از تعليم و تربيت اسلامي الهام گرفته اند، اصول و اهدافي براي پرورش كودكان و دانش آموزان بيان شده است. پژوهنده بر اساس مطالعه و تحقيق عملي و نظري در طول 8 سال كار با كودكان سنين اوان كودكي دريافته است كه برنامه درسي روييدني مي تواند الگوي مناسبي براي دستيابي به اين اصول باشد. بنابراين در تحقيق خود به دنبال چگونگي اجرايي كردن برخي عناصر برنامه درسي روييدني در يك مركز مهد و پيش دبستان بوده است تا شايد بتواند مسير اجراي اين برنامه درسي در مراكز ديگر را فراهم كند. بيان مسأله: امروزه پرداختن به مسأله ي آموزش پيش از دبستان و بالا بردن كيفيت آموزش در آن تبديل به يكي از موضوعات مهم كشورها شده و از ضرورت فوق العاده اي برخوردار است. (طلايي و بزرگ، 1394) از سويي تأكيد بر اصول و اهداف خاصي از تعليم و تربيت در اسناد ملي نشان‌دهنده‌ي عزم و اراده اي آهنين براي پرورش با كيفيت كودكان سرزمينمان مي باشد. (سند تحول بنيادين تعليم و تربيت, 1390) در اكثر مراكز مهد و پيش دبستاني در كشور ما، روش هاي كار و تعامل با كودكان مجري اصول اسناد فرادستي نيستند، طبق تحقيقاتي كه در پروژه ي مطالعات كودكي در ايران با استفاده از ابزار استاندارد اكرز صورت گرفته است، رتبه ي ميانگين مراكز پيش از دبستان 6 استان كشور نشان دهنده ي كيفيت بسيار پايين آن‌ها بوده است. (طلايي و نژادغفوري, 1396) با بررسي هاي انجام شده در مورد برنامه درسي روييدني كه از رويكرد رجيو اميليا سرچشمه مي گيرد، مشخص شده است كه اصول و مباني اين برنامه درسي، خط سير مشتركي را با بسياري از اصول و اهدافي كه در اسناد ملي و تعليم و تربيت اسلامي مد نظر است، دارا مي باشد. بنابراين مي تواند گزينه ي مناسبي براي دستيابي به اين اصول و اهداف باشد. اما براي اجراي اين رويكرد همواره چالش هايي وجود دارد. محقق راه مؤثر در حل چنين چالش هايي را انجام پروژه ي پژوهشي مي بيند كه در طي آن قدم به قدم مراحل اجراي برنامه درسي روييدني در بافتي هماهنگ با جامعه ي ما به طور عملي بررسي مي شود، چالش هايش رخ مي نمايد وگام هاي دست يابي به آن كشف مي شود. پژوهش حاضر راهي است براي دستيابي به چگونگي اجراي اين نوع برنامه درسي. روش پژوهش: روش پژوهش حاضر كنش‌پژوهي است و چون در بسياري از مقاطع، محقق از مشاركت كنندگان جهت نزديك شدن به جواب سوالات تحقيق و اهداف تحقيق مشاركت مي طلبد، مي توان تحقيق را از نوع تحقيق كنش‌پژوهي مشاركتي (پاتون, 2003) تعيين كرد. پژوهشگر خود به عنوان مشاركت كننده ي فعال در اين تحقيق ايفاي نقش كرده است. در طي تحقيق از نوع كنش پژوهي مشاركتي از مراحل برنامه ريزي، اقدام، مشاهده و تأمل استفاده مي شود. (حسن‌زاده, 1393) محقق در اين تحقيق به طور پويا و منعطف از اين چرخه استفاده كرده است. روش هاي گردآوري اطلاعات كه در اين پژوهش استفاده شده است عبارتند از: مشاركت در تحقيق، مشاهده، مصاحبه هاي فردي و گروهي و تحليل اسناد. روش تحليل داده ها همان چرخه ي برنامه ريزي، اقدام، مشاهده و تأمل مي باشد. مركز مورد پژوهش يك مجتمع آموزشي شامل مركز مهد و پيش دبستان بود كه در آن 30 كودك در سنين 6 ماه تا 6 سال، در رده هاي سني يك ساله گروه بندي شده بودند. هر رده ي سني دو مربي داشت. زمان بندي كلاس ها بين 40 دقيقه تا 1 ساعت بود و كودكان به شيوه هاي مستقيم يا غيرمستقيم آموزش مي ديدند. يافته هاي پژوهش: در برنامه درسي روييدني ساز و كارهاي عملياتي وجود دارد كه كمك مي كند اصول اين رويكرد قابليت اجرايي شدن پيدا كند. براي عملياتي كردن اين ساز و كارها پژوهنده عناصري از برنامه درسي مانند زمان، فضاسازي و چيدمان ابزار و وسايل، و نحوه ي طراحي پروژه ها را به طور عملي مورد بررسي قرار داد. طراحي عنصر مكان در اين نوع برنامه درسي از اصول اين رويكرد سرچشمه مي گيرد. با طراحي فضاي مناسب و فراهم آوردن ابزار، مربيان مي توانند از انتخاب هاي كودكان دريابند علايق آن ها چيست. (واين,2008) به عنوان مثال براي آغاز درگير شدن بچه ها در فعاليت و ايجاد بستري براي مشاهده در جلسه ي اول فاز يك مربي قطعات مختلف چوب را در اختيار بچه ها قرار داد و در جلسه ي دوم دسترسي به چوب ها را گسترش داد و ابزاري چون چسب و طناب و ... را نيز در دسترس قرار داد. برش هاي چوب تنوع خوبي داشت و اين امكان را به بچه ها مي-داد كه با روي هم يا كنار هم قرار دادن آن ها بتوانند اشكال مختلفي را خلق كنند. طراحي زمان نيز مي تواند به جاري شدن اصول رويكرد كمك كند. زمان بدون شتاب به سرعت هر كودك در فعاليت ها احترام مي گذارد(واين, 2008). اين فرايند نيز در تحقيقات عملي كاملا قابل لمس بود. از ديگر يافته هاي محقق در طول تحقيقات تئوري و نيز عملي اين بود كه در برنامه درسي روييدني به پروژه بايد از منظر ديدگاه رجيو اميليا نگريست و نه از ديدگاه رويكرد پروژه محور. پروژه در فلسفه ي رجيو اميليا در چرخه اي از مستندسازي، تأمل و عمل امتداد مي يابد. (,مارتالاك، 2012 ، به نقل از فورمن، 1988) مربيان بر روي مستنداتي كه جمع-آوري كرده اند مي انديشند و ايده ها و فرضيه هايي در مورد فعاليت ها و علايق كودكان توليد مي كنند. يك پروژه ممكن است با يك رويداد درخشان يا يك رونمايي كه كار كودك و مربيان را جشن مي گيرد، پايان يابد. (مارتالاك, 2012) از سويي ديگر براي طراحي پروژه ها در كنار استفاده از نقشه كشي موضوع محور براي بسط و توسعه ي موضوعات، لازم است براي انتخاب گري و راهبري توسط كودكان و بر اساس علاقه و نياز آن ها از نقشه كشي كودك محور نيز استفاده كرد. بر اساس سيري كه محقق در اين تحقيق پيش رفت، مي توان گفت پايبندي به اصول و اهداف برنامه درسي روييدني بود كه باعث مي شد محقق به سمت چگونگي اجراي عناصر آن هدايت شود. در طول فازهاي تحقيق، پژوهنده به طور دائمي رفتار و فعاليت هاي خود و مربيان را با اصول و اهداف برنامه درسي روييدني انطباق مي داد و در واقع مشاهده ي عدم تحقق اصول بود كه او را بر آن مي داشت تا عناصر برنامه درسي را به طريقي پايه ريزي كند كه برآورنده ي اصول باشد.