پيدايش و سير تحول كاشي‌هاي قالبي نقش برجسته در تزئينات معماري اسلامي ايران

كاشي كاري يكي از روش‌هاي دل پذير تزيين معماري در سرزمين‌هاي اسلامي محسوب مي‌شود. در بين انواع كاشي‌ها با بدنه‌ها و لعابهاي متفاوت كه هر كدام در مكان‌ها و ادوار زماني متفاوت و با فنون و شيوه‌هاي هنري مختلف استفاده مي‌شده اند، به گروهي از آثار برمي خوريم كه با نام نقش برجسته) عمدتا با فن زيرلعابي( شناخته مي‌شوند. اين گونه كاشي‌ها از زمان پيدايش تا اواخر دوره قاجار دچار تغييرات گوناگوني در فن آوري، طرح، نقش و رنگ بندي شده اند. اين پژوهش به بررسي ريشه ها، علل پيدايش، تنوع فني و جايگاه اين آثار از نظر موقعيت و كاربرد فضايي از قرون اوليه اسلامي تا دوران معاصر در ايران پرداخته است و بر اين اساس به ذكر نمونه‌هاي شاخص هر دوره به طبقه بندي آن‌ها مي‌پردازد. براي اين منظور از مطالعات تطبيقي كتابخانه‌اي و همچنين بررسي و مستند نگاري ميداني اين گونه كاشي‌ها در موزه‌ها و بناهاي تاريخي بهره برده شده است. بررسي انجام شده نشان مي‌دهد كه از زمان پيدايش تا اواخر دوره قاجار اين آثار تدريجا تغييرات گوناگوني در فن آوري، طرح، نقش و رنگ بندي پذيرفته، در عين حال اينگونه آثار عمدتا جهت ازاره‌ها و محرابها به عنوان رقيبي براي سنگ با رنگ بندي متنوع تر استفاده شده اند. براي ايجاد اين تنوع رنگي ابتدا از فنون زرين‌فام و طلاچسبان بهره برده شد كه تدريجا با تكنيك هفت رنگ و عمدتا با فن زيرلعابي جايگزين گرديدند. در سده حاضر با رويكرد جديد در حوزه صنايع دستي اين نوع تزيين به صورت متنوع تر و در جايگاه‌هاي بيشتري بكار گرفته شد و در مواردي يا با نگاه به نمونه‌هاي باستاني و گاه به تقليد از الگوهاي غربي به صورتي تلفيقي استفاده شده است.