سير تحولات تاريخي شهر در قلمرو و فرهنگ اسلامي با تاكيد بر ماهيت كالبدي شهر اسلامي ايراني

خاورميانه ميتواند مدعي طولانيترين تاريخ تكامل مستمر در شهر و شهرنشيني باشد. شهر اسلامي در اين منطقه مفهومي براي معرفي شهرهايي متأثر از فرهنگ و آموزه هاي ديني و ارزش هاي اسلامي است. اين شهر با اتكاء به شكل و الگوي فرهنگ اسلامي ويژگيهايي دارد كه داراي وجوه اشتراك زياد با يكديگر و خصايص متمايزكننده نسبت به ساير شهرهاي غير اسلامي است. خصايص شهر اسلامي در سه قلمرو اقتصادي، كالبدي و اجتماعي دسته بندي ميشوند كه برخي از اين خصايص داراي تبلور ظاهري نظير بازار، ارگ و قلعه هستند. برخي ديگر نيز به شكل سازمان هاي اجتماعي نظير اصناف، اتحاد محله اي، جدايي گزيني مذهبي و قومي ظاهر ميشوند. ماهيت كالبدي شهر اسلامي بيانگر وجود اتحاد قوي مذهبي- قومي بين محلات و توجه به بومي گرايي ساخت و برنامه ريزي در شهرهاي اسلامي ميباشد. همچنين اين شهرها با داشتن فرهنگ قوي شهرسازي به دور از هجمه هاي فرهنگ هاي شهرسازي قرارگرفته اند. هدف اين پژوهش بررسي تحولات تاريخي شهر در قلمرو تمدن اسلام از زمان ورود اسلام تا به امروز، با تاكيد بر مفهوم كالبدي اين شهرهاست. در اين مقاله با مرور منابع مختلف و معتبر در زمينه شهر اسلامي، ويژگيهاي كالبدي مورد توجه محققان و تحليل گران استخراج و مقايسه اي تطبيقي با شهرهاي غربي انجام شده تا ويژگيهاي كالبدي شهرها بيشتر مشخص گردد. نتايج تحقيق نشانگر اين است كه شهرهاي ايران از لحاظ كالبدي با ورود اسلام تغييرات زيادي نكردند و عمده تحولات كالبدي صورت گرفته در شهرهاي كشور از سال هاي 1300 به بعد با ورود مدرنيته و تقليد از الگوهاي غربي صورت گرفته است.