نقش نهاد مسجد در الگوي اسلامي ايراني پيشرفت

هدف الگوي اسلامي ايراني پيشرفت، برطرف ساختن نيازهاي مادي و معنوي افراد جامعه با تاكيد بر ارزش هاي ديني و ظرفيت هاي بومي است. چنين الگويي، مستلزم برخي ويژگي هاست: تاكيد بر ارضاي نيازهاي اساسي افراد، تاكيد بر محور قرار گرفتن عقلانيت ارزش محور، تاكيد بر «عامليت» كنش گران اجتماعي در مسير اجراي مشاركتي اهداف توسعه، اصل قرار گرفتن عدالت در طراحي برنامه هاي پيشرفت، توجه به ظرفيت هاي اخلاقي و ديني داخلي به منظور برجسته ساختن ابعاد فرا مادي و روحاني فرايند توسعه در كنار ابعاد مادي آن. پيش فرض اصلي اين مقاله اين است كه براي دستيابي به الگوي بومي توسعه پايدار، توجه هم زمان به سه ديدگاه داراي اهميت است: نخست؛ ديدگاه تاريخي. دوم، ديدگاه نظري-مفهومي و در آخر، ديدگاه واقع گرا. اين مقاله با تمركز بر نهاد مسجد، تلاش دارد تا نشان دهد كه مساجد با توجه به پايگاه و جايگاه تاريخي خود در بطن فضاي عمومي جامعه ايراني، ميتوانند به مثابه ظرفيت بومي ارزشمندي براي پيش برد الگوي اسلامي ايراني پيشرفت به كار گرفته شوند. مطابق پيش فرض مطرح شده در بالا، مقاله ابتدا با به كار بستن ديدگاهي تاريخي و از رهگذر واكاوي انتقادي رخدادهاي تأثيرگذار بر نحوة كنش گري سياسي روحانيت و نهاد مسجد، در چهارچوب نظري «فرايند اجتماعي»، نشان مي دهد كه فرضيات رايج درباره نقش و كاركرد نهاد مسجد در انقلاب ايران، و به طور كلي در جوامع اسلامي، تحت تأثير گفتمان هاي مسلط توسعة غربي شكل گرفته اند و با ارائه تفسيري ذات گرايانه، تقليل گرايانه، و غيرتاريخي از اسلام و نهاد هاي ديني، در فهم فضاي عمومي جوامع اسلامي ناكام مانده اند. سپس از منظر ديدگاهي نظري-مفهومي، مقاله سعي خواهد كرد تا نشان دهد كه براي دست يافتن به مفاهيم و نظريات بومي براي تحليل فضاي عمومي جوامع اسلامي، و به طور مشخص جامعه ايراني، هم راستا با جريان هاي متأخر نظريات توسعه مبتني بر اهميت دادن به ويژگي هاي تاريخي-فرهنگي هر منطقه، نياز است تا نهاد مسجد در ايران مورد مطالعه جدي جامعه شناختي و تاريخي قرار گيرد؛ و در آخر با كاربرد ديدگاهي واقع گرا، مقاله ضمن بر شمردن برخي از ناكارآمدي هاي سياست هاي اعمال شده در قبال مساجد پس از انقلاب، سعي مي كند تا ظرفيت هاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي بالقوه مساجد (همانند توانايي تنوير افكار عمومي، بسيج كردن نيروهاي مختلف اجتماعي، سازماندهي كردن اين نيروها، مسئوليت پذير ساختن افراد و ...) را براي دست يابي به الگوي اسلامي ايراني پيشرفت برجسته سازد.