بررسي ميزان سازگاري نظريه رايج توسعه (نوسازي) با مباني اسلامي و جامعه ايراني

بيترديد دگرگوني، توسعه و رشد در هر جامعه اي بر مبناي الگو، معيار و منبعي مطابق با مباني اعتقادي آن جامعه رخ ميهد. بعد از جنگ جهاني دوم تا به امروز، انديشمندان غربي در پي آن بودند كه الگوي توسعه مطابق با مباني و نظريه هاي خود را در دنيا ترويج كنند تا راه نفوذشان در مناطق گوناگون هموار شود. اكنون قريب به يك قرن است كه پيشگامان توسعه، مكتب نوسازي را آگاهانه يا غافلانه، در امر توسعه، الگوي خود قرار داده اند، از اين رو در اين نوشتار مباني نظري و روش شناختي اين مكتب را مطرح و سپس بررسي سازگاري يا ناسازگاري الگوي نوسازي با مباني اسلام و جامعه ايران محور اصلي اين نوشتار است. اين موضوع از آن جهت داراي اهميت است كه مشاهده مي شود اغلب كشورهاي اسلامي با بهره گيري از الگوهاي توسعه غربي در دستۀ كشورهاي توسعه نيافته يا در حال توسعه هستند؛ لذا ضرورت دارد در مورد اين سؤال كه آيا آموزه هاي اسلامي مانعي جهت تسريع فرآيند توسعه يافتگي هستند يا خير، تحقيق و بررسي شود. براي دستيابي به نتايج، در قسمت شناسايي مفهوم نوسازي و همچنين شناسايي آموزه هاي ديني مرتبط با آن از روش اسنادي استفاده گرديده و در جهت تجزيه و تحليل سؤال ويژه اين مقاله از روش تحليل محتوا بهره گرفته شده است. نتاج حاصل از تجزيه و تحليل مرتبط با اين موضوعات نشان مي دهد از نوسازي دو مفهوم به ذهن متبادر مي گردد: اول، نوسازي پديده اي غربي است. دوم، نوسازي پديده اي انساني است كه در غرب زايش و رويش داشته و از مختصات فكري و ساختاري برخوردار مي باشد. نوسازي با تغيير آغاز مي گردد كه آموزه هاي اسلامي مانعي براي تحقق آن نمي باشند به شرطي كه تغيير سامان مند و مشخص در حوزه انديشه، انگيزه، رفتار و ساختار باشد از ديدگاه آموزه هاي اسلامي تغيير در انديشه به خردورزي و خردباوري بشري و در انگيزه به استيلاي معرفتي و متقن و در رفتار به نهادمندي و مديريت سازماني نمود خواهد يافت. از ديدگاه اسلام اين تغييرات تا زماني كه در خدمت انسان باشد ممدوح و مقبول است. اسلام براي خرد انساني جايگاه رفيع ترسيم مي كند و انديشه خردورزانه را نتيجه بخش و كم ريسك مي داند تا جايي كه عقل را يكي از منابع و مبادي استنباط احكام اسلام مي خواند. نهايتا ميان نوسازي و اسلام به شرط توجه توامان به دو بعد سخت افزاري و نرم افزاري آن سازگاري وجود دارد نه تعارض.