تحليلي بر موانع نظري تحقق الگوي بومي توسعه در ايران معاصر (همذات پنداري با غرب و غفلت از تفاوت‌ها در نظريه‌هاي توسعه)

غالب نويسندگان و نظريه پردازان ايراني كه در تاريخ معاصر به ويزه در دوره بعد از انقلاب اسلامي دربارة ريشه ها و علل تاريخي عقب ماندگي ايران و يا شكست ايرانيان در زمينة رشد و توسعه قلم زده اند، ضمن مفروض قرار دادن جهان شمولي عقلانيت مدرن غربي و همسان انگاري ميان ريشه هاي نژادي و فرهنگي جامعه ايراني و غربي، هر كدام به نوعي سعي در نشان دادن موانع و عوامل فكري، اجتماعي و محيطي به عنوان تعيين كننده ترين عوامل عقب ماندگي ايران در مقابل پيشرفت كشورهاي اروپايي داشته اند. در اين ميان برخي از نويسندگان عوامل و موانع فكري و فلسفي را عامل اصلي عقب ماندگي در نظر گرفته و بر اين باور بوده اند كه دست يابي به توسعه نيازمند وجود مباني فكري و فلسفي متناسب با مدرنيته است؛ و تا زمانيكه جامعه در مسير تكامل خود از سنت به مدرنيته، نتواند خود را با مباني فكري و فلسفي يا نظام معنايي مدرن هماهنگ سازد، نمي تواند به توسعه و پيشرفتي اصيل دست يابد. اين طيف از نويسندگان با نظر به تاريخ مدرنيته غربي به مثابه يك تحول تمدني عقلاني و جهانشمول، باور به وجود سيري تك خطي، عام و تكاملي از سنت به مدرنيته به مثابه پيش شرط توسعه يافتگي دارند. برخي ديگر از نويسندگان نيز با وجود اينكه در بررسي مسأله توسعه و عقب ماندگي جامعه ايراني، توجه خود را به تأثير و نقش عوامل مختلف و متفاوتِ مربوط به هر جامعه به طور خاص، به ويژه عوامل اقليمي، ساختارها و نهادهاي متفاوت اجتماعي جلب مي كنند، لكن همچنان باور به سير تك خطي و تكاملي از سنت به مدرنيته را حفظ مي كنند و براساس الگوي آرماني عقلانيت مدرن و ارزشهاي آن به سنجش مساله مي پردازند. اين مقاله ضمن بررسي و نقد اين طيف از ادبيات شكل گرفته بويژه در دوره بعد از انقلاب اسلامي، به دنبال ارائه اين ديدگاه نسبتا ً بلند پروازانه است كه شناخت علل و موانع توسعه و ارائه الگوي مناسب درباره آن در جوامع مختلف، نيازمند توجه به تفاوت هاي تاريخي، اعتقادي، فكري، فرهنگي و همچنين شرايط محيطي و ساختارهاي متفاوت اجتماعي، سياسي و اقتصادي است كه مستلزم انواع متفاوتي از الگوهاي توسعه و نوشدگي هستند.