فروپاشي ذهنيت توسعه در موقعيت پسامدرن

تا پيش از طرح مباحث انتقادي و واسازانه از جنبش فرهنگي و اجتماعي پسامدرن، انديشه ورزي و استقبال از الگوها و دكترين هاي توسعه در مباحث آكادميك و سياست هاي توسعه كشورها جريان داشت. از اواخر دهه 1970 و آغاز دهه 1980، انتقادات فكري به مدرنيته و اقسام نوگرايي كه از سوي نسل جديدي از متفكران فرانسوي چون ليوتار، دريدا و ميشل فوكو مطرح شد، نه تنها زمينه ساز گذار از پارادايم مدرنيسم كه به موقعيت متكثري چون پسامدرن شد. در عين حال مباني معرفتي نظريه هاي ناشي از آن هم مورد نقد و ترديد شالوده شكنانه قرار گرفت. نظريه انتقادي پسامدرنيته كه اكنون متفكران گوناگوني را در كشورها و مراكز دانشگاهي در برمي گيرد، با دست گذاشتن بر مولفه هاي موجود در مدرنيته چون ذهنيت، روايت هاي رهايي، گذار از سنت به مدرنيته، نشان مي داد مدرنيته از جنبه هاي نظري و عملي دچار بحران شده است. انقلاب سوم اطلاعاتي، عصر مجازي، پديداري جنبشهاي جديد اجتماعي، گذار از سيماي ايدئولوژيك ناشي از جنگ سرد و تحولات مثبت در پاره اي كشورهاي آمريكاي لاتين و شرق آسيا، فرصت هاي تازه و نوظهوري را براي ملت ها و فرهنگ ها به وجود آورد. در چنين موقعيتي كليدواژه توسعه در پس واژگان ما بعد توسعه جاي خود را به عباراتي نو، مثل توسعه انساني، توسعه پايدار، توسعه انسان محور، توسعه انتقادي و توسعه بومي داد. نوشته حاضر مبتني بر اين فرضيه است كه به لحاظ گرايش ساخت شكنانه پسامدرن، ذهنيت توسعه متاثر از تجدد فرو مي پاشد. اين فروپاشي در پس نقدهاي انتقادي پيرامون «معرفت شناسي توسعه» و «غايت توسعه» اجتناب ناپذير مي شود. بر اين اساس مي توان از سه گونه تئوري هاي نوسازي تا پيش از پديداري «پساتوسعه» سخن گفت كه در ادامه اين روندها مورد بررسي قرار خواهند گرفت. در الواقع بر آنيم نشان دهيم در حالي كه ذهنيت توسعه و پيشرفت در مدرنيته، با فرض وجود تاريخ واحد متن بود، در موقعيت پايان ها يا پسا ها، ذهنيت توسعه نيز به حالت خلجان و تكثر منتقل مي شود. تا پيش از آن ضروري است به اختصار به ارزيابي چگونگي بروز و ظهور كلمه «توسعه» بپردازيم.