ايده‌ها و عناصر پايه براي شكل‌گيري نظريات معماري اسلامي

نظريات علوم اسلامي با توجه به وصف ديني اي كه به همراه دارند، بايد بتوانند علاوه بر اثبات حجيت استنادشان به دين، از كارآمدي مناسب و درخور اين انتساب بهره مند باشند. مباني فلسفي، معرفت شناسي، روش شناسي و روشهاي اثبات اين حجيت و كارآمدي، قريب به هشتاد سال است كه در محافل دانشگاهي ايران و جهان اسلام مورد بحث و بررسي قرار گرفته و نظريه پردازي در زمينه معماري و شهرسازي اسلامي بايستي با توجه به اين پشتوانه نظري و تاريخي صورت پذيرد. علي رغم اختلاف هايي اساسي كه در زمينه چگونگي توليد علوم اسلامي بين موافقان علم ديني وجود دارد؛ اين مقاله با فرضيه امكان تدوين چهارچوب نظري علوم اسلامي به پشتوانه اين تحقيقات، به بررسي آنها پرداخته و مباني پارادايمي، روش شناسي و رويكردهاي آن را معرفي نموده است، به نحوي كه استناد علم به دين در سه مرحله مباني علم، اهداف علم و روش علم تحقق يابد. در زمينه مباني علم، پيش فرضهاي لازم براي نظريه پردازي معماري و شهرسازي اسلامي، در قالب مباحث انسان شناسي، جامعه شناسي و دين شناسي ارائه شده و مرحله روش توليد نظريه با استفاده از نظريه معرفت شناسي و روش شناسي پارادايم علوم اسلامي و رويكرد علوم اجتماعي وحياني مورد تحليل قرار گرفته است. براي تعيين اهداف نظام معماري و شهرسازي از منظر دين، در چهارچوب نظريه قرارگاه هاي رفتاري، معماري و شهرسازي به عنوان ظرف زندگي جامعه تعريف شده كه تعيين اهداف آن نيازمند تبيين مفهوم جامعه اسلامي و تعيين ابعاد، مولفه ها و شاخص هاي آن ميباشد. در مرحله ترجمه اهداف اجتماعي دين به زبان كالبد و محيط، نكته مهم و اساسي، توجه به حلقه اي واسط است كه از آن به نظام فعاليتها و الگوي رفتاري جامعه اسلامي ياد شده و در نهايت كاربرد چهارچوب نظري پيشنهادي و مدل مفهومي جامعه اسلامي در نظريه پردازي معماري و شهرسازي اسلامي بيان شده است.