پيشنهاد مدلي در حوزه رسانه ها و توسعه در ايران

به نظر مي رسد كه امروزه در جهان اختلاف مفهومي درباره چيستي و كاركرد رسانه ها كمتر از اختلاف مفهومي در باره توسعه است. اما شواهد حاكي از آن است كه در ايران اختلاف قابل توجهي در باره مفهومي كمتر شناخته شده در ادبيات رسانه ها، به نام «رسالت رسانه ها» وجود دارد كه به تبع آن به حوزه مفهومي چيستي و كاركرد رسانه ها نيز كشيده شده است. مقاله براي اثبات حدس مورد بحث، از نتايج سه نوبت تحقيق در ايران (محسنيان راد، 1375، 1383، 1388) استفاده و در ادامه بر اين امر تاكيد كرده كه اختلافات مفهومي مذكور مي تواند يكي از مهمترين چالش هاي موجود ايران در رابطه رسانه ها و توسعه باشد. مقاله در ادامه به بحثي كلاسيك و ديرينه اشاره مي كند كه رابطه رسانه ها و توسعه را از دو منظر دنبال مي كند. منظر اول، نگاه عام به وجود و «حد وجود» رسانه ها در يك جامعه است كه نگاهي بيشتر «كمي گرايانه» دارد. از آغاز گران اين نگاه، دانيل لرنر، كاشف همبستگي ميان متغيرهايي مانند تعداد گيرنده ها (راديو، مطبوعات و تلويزيون) شهر نشيني، سواد و مشاركت سياسي است. منظر دوم بكارگيري رسانه ها در راستاي دستيابي به موفقيت در اجراي طرح هاي توسعه غير كلان را مورد توجه قرار مي دهد كه از آغازگران آن راجرز و شوميكر بودند كه نقش در هم آميخته رسانه ها و رهبران عقايد را در بستر مناسب، عامل آن مي دانستند. (در ايران مانند پرو ژه تلويزيون ويژه توسعه دشت قزوين در پيش از انقلاب و انتشار مجله جهاد روستا پس از انقلاب) مقاله پس از عبور از اين مقدمه، با تكيه بر منظر اول، يا «نقش رسانه ها به طور عام در توسعه» به رابطه آن با موضوع اختلاف در چيستي، كاركرد و رسالت رسانه ها در ايران مي پردازد و با استفاده از مدل ديالكتيكي فرايند توسعه و جايگاه ارتباطات در آن (كه همبستگي مثبت ميان رشد رسانه ها و توسعه را الزاما حتمي ندانسته) و مدل سه سويه ارتباط دولت- ملت-مطبوعات (كه حتي انتظار همبستگي منفي را مطرح كرده) (محسنيان راد، 1389) مدل تكميلي را عرضه و پيشنهاد مي كند كه از طريق مراجعه به آياتي خاص از قرآن، مي توان از اختلاف مفهومي «چيستي، كاركرد و رسالت» رسانه ها در ايران عبور و به يك رابطه منطقي ميان رسانه ها و توسعه در ايران دست يافت. مقاله در انتها اين نظر را مطرح مي كند كه روي آوري به مدل پيشنهادي مذكور يا هر مدل جايگزين براي حل اختلاف مفهومي در باره چيستي، كاركرد ورسالت رسانه ها، ضرورتي است كه بي توجهي به آن، وضعيت زيست ايران در «بازار پيام» پيش رو را با دشواري هاي كم نظيري مواجه خواهد كرد.