ويژگي هاي ساختاري روايت هاي عرفاني

بقخش عمدهاي از روايتهاي موجود در متون ادبي فارسي متعلق به حوزه عرفان است.بيشتر پژوهش هاي صورت گرفته در خصوص معرفي و تبيين اين نوع از روايتها، عمدتا معطوف به عوامل و عناصر معنايي و محتوايي بوده است. موادري چون :بهره مندي از گفتار و گفتمان صوفيانه در داستان، داشتن پيوستاري تفسيري در انتهاي روايت، پرداختن به خوارق عادات و كرامت هاي صوفيانه، وجود شخصيت هاي عمدتا صوفي در نقل روايت، تعليمي و اثرگذار بودن روايت و برخوردار بودن از عناصر كهن الگويي و اسطوره‌اي. با اين همه، صرفا با تكيه بر اين موارد كه در حكايتهاي مشابه از جمله روايتهاي تعليمي،ديني–اخلاقي و حتي برخي روايتهاي عاميانه نيز ديده ميشوند، نميتوان عرفاني بودن يا نبودن روايتي را اثبات كرد. درواقع آن شاخصه‌هاي پايداري كه مي¬تواند اين گونه روايي را از گونه هاي مشابه متمايز كند تأكيد بر ساختار‌شناسي روايت عرفاني و تبيين ويژگي هاي ساختاري‌اي است كه نه خود را در مكاني خاص از متن آشكار مي¬كنند و نه حذف شدني و تغيير پذيرند و از طريق آنها ميتوان تفاوت گونه¬هاي روايي گوناگون را از يكديگر تشخيص داد. هدف اين مقاله به دست دادن شاخصه هاي عمدتا ساختاري است كه بودنشان در متن متضمن عرفاني بودن روايت است؛ به گونه اي كه آن روايت‌ها را از ديگر روايت¬هاي مشابه متمايز سازد: بهره مندي از الگوهاي خاص روايي و خويشكاري‌هاي خاص عرفاني، دخالت تأويل در جهت شكل‌گيري و گسترش الگوهاي روايي و سامان دادن به ساختار روايت، حذف يا جانشيني عناصر روايي و جاي‌گزيني كنش¬هاي متفاوت در هريك از خويش‌كاريها، سادگي طرح و پيرنگ، تحول و پويايي شخصيت، عنصر عليت، از زمره‌ي اين شاخصه هاست.