غزلِ روايي دهۀ هفتاد، واپس زدن عناصر بلاغي و موسيقايي غزل كلاسيك (نقد فرماليستي مجموعۀ «پروندۀ برزخ»)

بلاغت علمي است كه به زيبايي شناسي سخن مي‌پردازد. اين علم از دل شعر برآمده و براي سنجش آن به كار گرفته شده است. در ميان انواع قوالب شعر فارسي «غزل» را عروس قالب‌هاي شعر فارسي خوانده‌اند. بي‌شك يكي از دلايل اصلي اين نامگذاري وجود آرايه‌ها و زينت‌هايي است كه در تعاريف كلاسيك، به آن‌ها «صنايع بلاغي» مي‌گويند. قالب غزل همواره مشحون بوده از صنايع بلاغي و عناصر تصويرآفرين اما در «غزل روايي» كار از لوني ديگر است. غزل روايي، غزلي است كه شاعر در آن به نقل رويدادي مي پردازد كه هم‌چون داستان مبتني بر روابط علي و معلولي است. اگرچه اين نوع غزل داراي سابقة ديرينه در ادبيات فارسي بوده است، اما توجهي كه از جانب عده‌اي از غزل‌سرايان جوان در دهة هفتاد به آن شد به حدي بود كه يك جريان را به وجود آورد. جرياني كه توسط برخي از پژوهشگران «غزل روايي» نامگذاري شد. اين جريان اگرچه غزل را به فضاهاي جديدي كشانده اما داراي نقاط ضعفي نيز هست و در كل به عنوان بخشي از شعر معاصر نقد و بررسي علمي آن ضرورت دارد. از اين رو در اين مقاله به نقد فرماليستي مجموعه غزل «پروندۀ برزخ» هومن عزيزي، به عنوان مطرح‌ترين شاعر غزل‌روايي، پرداخته‌ايم و پس از بررسي عناصر شعر (زبان، تخيل، موسيقي و ساختمان) او مشخص شد كه غزل‌هاي او با اينكه داراي زباني تقريباً سالم‌اند و به لحاظ ساختاري نيز بر خلاف غزل كلاسيك، كه محور عمودي در آن ضعيف و ساختار كلي بيانسجام است، به خاطر حضور عنصر روايت داراي ساختار منسجمي است اما بخش خيال و عناصر بلاغي در آن بسيار كم‌رنگ است، به حدي كه در مواردي غزل، نظم صرف است. وي هچنين نه تنها هيچ كوششي براي آهنگينتر كردن شعر نميكند بلكه به طور كلي و در قياس با غزل كلاسيك، بعد موسيقي غزل‌هاي او بسيار ضعيف است.