گزارش اشكالات خطيب قزويني بر آراء دانشمندان متقدّم و معاصر خود در علم معاني با تكيه بر رُبع اوّل كتاب الايضاح في شرح تلخيص المفتاح

Khatib s critiques of the opinions of his early and contemporary scholars in the science of Rhetoric, relying on the first quarter of the Idhah

كتاب الإيضاح في شرح تلخيص المفتاح اثر طبع «خطيب قزويني» از معارف قرن 7 و 8 هجري قمري از معمول‌ترين متون تعليمي و تحقيقي در علم بلاغت است كه بيش از هفت قرن بر فراز قلل رفيع اين دانش هَل مِن مُبارز مي‌زند. خطيب در اين اثر، ضمن طرح مباحث هر سه علم معاني، بيان و بديع به نقد آراء و نظرات گذشتگان خود نيز پرداخته و در اين رهگذر، چالشهاي فكري سازنده‌اي را كه به منزلۀ ورزش ذهني براي هر اديب و ناقد سخن شناس محسوب مي‌شود، به سلك عبارت كشيده است. در اين نوشتار ضمن تعريفي كوتاه از خطيب قزويني و اثر گرانقدر او ايضاح، اشكالاتي را كه وي بر متقدمين و معاصرين خود مطرح مي‌كند برمي‌شمريم. چون دامنۀ اين اشكالات در پهنۀ اثر از حوصلۀ مقالۀ علمي خارج است، محدودۀ اين نوشتار به بخش نخست از كتاب ايضاح (علم معاني تا ابتداي باب قصر و حصر) اختصاص مي‌يابد و بررسي‌هاي ديگر به مقالات جداگانه‌اي موكول مي‌گردد. در نتيجۀ اين بررسي مشخص شد كه خطيب در ضمن پرداختن به ابواب علم معاني، به ترتيب هفت نقد در باب مسند اليه، چهار نقد در باب نفي، سه نقد در مقدمات، دو نقد در كليات و دو نقد در باب حقيقت و مجاز و يك نقد در مسند و يك نقد در بخش التفات به آراء پيشنيان وارد دانسته است كه به همين سبب بيشترين ابداعات او را عطف به اين ايرادات مي توان در باب مسند اليه و نفي دانست. اين فراواني و همبستگي‌ها با نمودارهايي، به زبان آمار درآمده اند.

The Book of الايضاح في شرح تلخيص المفتاح the work of the writed by khatib al-Qazvini from the 7th and 8th centuries literature is one of the most common texts of teaching and research in islamic tradition of rhetoric.This book yet has been the most important scientific textbook for teaching Islamic schools for seven hundred years. In this book, Khatib addresses the topics of all three sciences of meanings, expressions and extras. He also criticized the opinions and opinions of his predecessors. He has a lot of intellectual challenges in this way, Which is considered to be a mental sport for every literary philosopher. In this article, along with short introduction of Qatbis Qazvini and his valuable book, Describes the critique of his predecessors and contemporaries.The scope of this article is in the first part of the book Idhah and incloudes The Jorjani, Zamakhshari and Sakaki s views and the views of Khatib are discussed.