فيروزه، ماده و متن

فيروزه كاني قيمتي و نيمه قيمتي است كه از هزاران سال پيش با فرهنگ انسان در بخش هاي مختلف جهان در آميخته است. اين سنگ گران بها، در ادوار مختلف فرهنگ انساني، به عنوان ابژه اي زينت بخش و البته وسيله اي كاربردي در بستر فرهنگ انساني مورد استفاده قرار گرفته است. چنانچه، گاه از آن، به عنوان شي اي تزييني و آييني در بستر تدفين ها استفاده شده و گاه به عنوان كالايي قيمتي از سرزميني به سرزميني ديگر منتقل مي گرديده است. از اين منظر، فيروزه به مثابه ي ماديتي حاضر در بسترهاي مختلف فرهنگي در زمان هاي مختلف، قابل تحقيق و بررسي با رويكردهاي ماده محورانه است. رويكردي كه در مجموعه ي علوم انساني، تنها در باستان شناسي به عنوان زيرشاخه اي از اين علوم، مبناي رسيدن به شناخت پيرامون انسان و فرهنگ اش قرار مي گيرد. باستان-شناسي به مطالعه ي مواد و خصوصاً مواد فرهنگي مي پردازد. منابع باستان شناسان عموماً عينيت هاي دنياي مادي است. از سويي، علوم ديگري چون تاريخ و دانش هاي مبتني بر رويكرد تاريخ نگارانه چون گرايش هايي از علوم ديني كه به بررسي روايت هاي تاريخي مي پردازد، حول محور فيروزه بحث نموده اند. در اين ميان مورخان، عموماً محوريت را به منابع مكتوب مي دهند. اضافه براين، تجزيه و تحليل متون تاريخي، مطالعات تطبيقي و منابع روايي و شفاهي در بافت اجتماعي از منابع مورد استفاده مورخان قلمداد مي شود. منابع متفاوت، موضوعات متفاوت و روش هاي گوناگون، تفاوت هاي روشي و روش شناسي بين مورخان و باستان-شناسان را شكل داده است. در موضوع فيروزه، هم منابع تاريخي و هم يافته هاي باستان شناسي، خصوصا در بافت هاي ايستا و زمان گذشته طي دهه هاي اخير قابل توجه بوده است. اين دو رويكرد اضافه بر تفاوت در موضوع و منابع، در نگاه شان به موضوعات نيز تفاوت دارند. اين مقاله با رويكرد روش شناسانه به بررسي منابع، روش ها و شاخص ترين نمونه هاي پرداخته شده به فيروزه در باستان شناسي و تاريخ، همينطور دو گرايش علمي يعني علوم ديني با رويكرد تاريخ محور و دانش ادبيات در موضوع فيروزه مي پردازد. روش به مثابه مبناي اعتبار در دانش هاي انساني در اين مقاله مد نظر است. فاعلان شناسا و موقعيتي كه نسبت به موضوع و زمان دارند، همچنين بافت تاريخي-اجتماعي، همچنين بستري كه اين رويكردهاي علمي با روش هاي خود در آن دست به بررسي پيرامون يك موضوع واحد مي زنند، بحث اصلي مقاله است. موضوع اصلي در اين جا دغدغه هاي روش شناسانه و مقايسه تاريخ و باستان شناسي فيروزه و جايگاه مهم باستان شناسي در پژوهش هاي پيرامون فيروزه به مثابه ي ماده اي فرهنگي است.