بررسي منتخب نقوش گرافيكي در شمشيرهاي عصر صفوي (1502-1736م.)

عصر صفوي (1736-1502م) در سير تحولات تاريخي، فرهنگي، هنري از اعصار زرّين تمدن اسلامي محسوب مي‌شود كه هنرهاي سنتي آن دوران از تعالي برخوردارند. از ميان هنرهاي سنتي ايراني، فلزكاري نظامي صفوي، فصل نويني را در حوزه‌هاي مختلف به وجود آورد. اين بدان معناست كه در عهد صفوي، نقاشان، خطاطان، فلزكاران و شاعران در خلق آثار هنري فلزي با يكديگر مشاركت داشتند. نگارنده در نوشتار پيشروي با بهره‌ جستن از روش تحقيق كيفي- توصيفي و استفاده از منابع كتابخانه‌اي به بررسي مهم‌ترين ويژگي‌هاي تزئينات (نقوش) تصويري موجود در شمشيرهاي صفوي پرداخته است. پس از معرفي اجمالي تعداد 68 نمونه شمشير از اين دوره، كوشيده شده است درخصوص تكنيك‌هاي تزئيناتي فلزكاري، معرفي مراكز ساخت، سازندگان سلاح، آناليز و پياده‌سازي نقوش بكار رفته بر شمشيرها و دسته‌بندي موضوعي و نمادين نقوش فوق اقدام شود. گفتني است زيبايي در فلزكاري اسلامي با تزئينات رابطه‌ مستقيم دارد و از آنجا كه هنر ايراني بر مبناي تزئينات استوار است، تزئينات گرافيكي، تفاهمي ميان هنر و مذهب محسوب مي‌شود. مهمترين نتايج حاكي از آن است كه پادشاهان صفوي براساس نقوش به‌كار رفته در سلاح، از نوعي تمايز و هويت‌سازي در نمونه شمشيرهاي حكومتي نسبت به حكومت‌هاي همسايه بهره مي‌بردند. بيشترين تزئينات شامل نقوش هندسي و گياهي بوده و كمترين تزئينات شامل نقوش جانوري، انساني و اسطوره‌اي مي‌باشد. در مورد مضامين گياهي و جانوري آثار به لحاظ حاكم بودن تفكر مذهبي شيعي و هويت ملي و همچنين رواج طبيعت‌گرايي، تاثيرپذيري از نقش‌مايه‌هاي گياهي و نقش شير در اين دوره از اهميت دوچنداني برخوردار است.