بررسي تحليلي نقش چليپا در صنايع دستي كهن ايران

چليپا، نقشي كه آدميان آن را بر بنا¬ها، اندام¬ها و بر دست ساخته¬هاي خود مي نگارند، نقشي كه گاه مظهر الوهيت، نماد خورشيد تابان، فروغ بي پايان، نظم هستي، آتش فراواني، جاودانگي و زمان بي پايانش دانسته‌اند، اين نگاره‌اي كه آرياييان، مصريان، آشوريان كهن، بوميان امريكا، بودائيان و مسيحيان به كار برده‌اند، صاحب راستينش آرياييان هستند. چليپا رايج¬ترين صورتي است كه در كنار ديگر نقوش منتزع از خورشيد، دستمايه صنعتگران و هنرمندان دوره¬هاي مختلف جهت تزيين فرآورده¬هاي دستي قرار گرفته است. اين نقشمايه به مرور زمان و متناسب با جهان¬بيني انسان ايراني در پهنه فرهنگي اين سرزمين، تغيير شكل يافته و با صورت¬هاي متنوعي نمايانده شده است. لذا اين مقاله كه پژوهشي كاربردي با رويكرد كيفي است، به صورت توصيفي- تحليلي، خاستگاه نقش، فرم ظاهري، معنا و مفهوم چليپا و صور مختلف آن را با داده¬هاي كتابخانه¬اي مورد بررسي قرار داده است. اين بررسي¬ها نشان مي¬دهد كه نه تنها چليپا، بلكه تمام نقوش و نمادهاي كهن داراي پيشينه¬اي آييني و مرتبط با باورهاي قومي مي-باشند كه در طول تاريخ و با شكل¬گيري آيين هاي جديد و حتي پس از تهاجمات، مهاجرت ها و...، سينه به سينه به روزگار ما رسيده و موجب بقاء، شكل¬گيري و تنوع فرمي و معنايي آن گرديده است. چليپا ضمن داشــتن مفهــوم در اغلب فرهنگ¬هاي گذشته، متعلق به كشور و فرهنگ ماست و گويا در بســياري از فرهنگ¬ها پس از ايران نفوذ كرده اســت. سابقۀ اين طرح به دوران مهرپرستي پيش از زرتشت مي¬رسد، ولي احترام و رواج آن در كل دوران پيــش از اســلام ايــران و حتي پس از اسلام قابل پيگيري اســت. لذا تغييرات نقشمايه چليپا در صنايع دستي (فلزكاري، سفالگري، بافندگي و تزيينات معماري) در دوره¬هاي مختلف داراي دو ويژگي كلي است. اول رابطه بين هنر و اعتقادات مردم و دوم تداومي است كه همواره بين دستاوردهاي جديد و قديم وجود داشته است.