نماد شناسي آرايه چليپا در بنا هاي تاريخي ايران

چكيده نقش چليپا در ادوار پيش از اسلام و پس از اسلام در قسمت¬هاي مختلف بنا¬هاي ايران به¬كار رفته است. نمي¬توان گفت نماد چليپا همواره و در هر دوران تنها يك مفهوم داشته است زيرا اگر چنين بود رمز و راز و طراوت خود را از دست مي¬داد و تنها كلامي ساده مي¬شد. چليپا افزون بر آنكه خود به تنهايي نقشي زيبا همراه با مفاهيم برجسته و ژرف است، در زمينه هنر و پديد آوردن نقش¬هاي گوناگون دلپذير به¬ويژه در هنر اسلامي عنصري كليدي به شمار مي-رود. نقش چليپا از پلان آتشكده¬ها، نماي مقابر، گلدسته¬ها و گنبدهاي فيروزگون و سر برافراشته مساجد گرفته تا خانه-ها و روي ظروف سفالين، همواره در دوره¬هاي مختلف تاريخي ايران ديده مي¬شود كه نشان از پيوند ناگسستني اين نقش مايه با گذشته است، كه هنرمند ناخداگاه به آن تجسم مي¬بخشد و نشان از اعتقاد نهفته و پنهان انسان به نيروهاي باروري، زايندگي، پايندگي و داشتن قدرت براي راندن اهريمن است، لذا اين تحقيق كه پژوهشي كاربردي با رويكرد كيفي است، مفهوم آرايه چليپا را در بنا¬هاي تاريخي ايران بررسي نموده و از منظر نماد¬شناسي اين نقش را در بخش¬هاي مختلف بنا¬ها مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. بررسي¬هاي انجام گرفته نشان مي¬دهد كه چليپا سمبل خوش شانسي و اتفاقات خوب است و در بنا¬هاي ايران باستان نمايانگر درون¬گراييست. مورد ديگر اين¬كه اين نقش به طور بارز خود را در بناهاي آرامگاهي اســلامي نشــان مي¬دهد و در سير تحول خود از يك نقش ساده در اوايل اسلام، به يك نقش زيبا و نمادين در قرون مياني تبديل شده و در دوران متأخر به يك نقش صرف تزييني تبديل مي¬شود.