بررسي ساخت صوري جمله‌هاي شرطي در كتاب «علويه خانم»

در اين مقاله به بررسي ساخت صوري جمله‌هاي شرطي در كتاب عاميانۀ «علويه خانم» اثر صادق هدايت براساس چارچوب نظري ماهوتيان (1378) پرداختيم. جملۀ شرطي، جمله‌اي متشكل از دو بند پايه يا جزاي شرط و پيرو يا شرط است. بند شرط اغلب با يكي از كلمات ربط شرطي همانند «اگر، هرگاه، به‌شرط اينكه، درصورتي‌كه و...» و مقدم بر بند جزاي شرط مي‌آيد. كلمۀ ربط شرطي «اگر» بيشترين بسامد وقوع در جمله‌هاي شرطي زبان فارسي را داراست. به منظور اين مطالعه، كتاب «علويه خانم» مورد بررسي قرار گرفت و تعداد 61 جملۀ شرطي بدست آمد. با بررسي اين جمله‌ها به اين نتيجه رسيديم كه در اغلب آنها بند شرط مقدم بر بند جزاي شرط قرار گرفته است و از كلمات ربطي مانند «اگر، اگه، كه، تا، هر، الا، وگرنه، هروقت» به عنوان كلمۀ ربط شرطي استفاده شده است و برخي از جمله‌هاي شرطي نيز بدون كلمۀ ربط شرطي آمده‌اند. با بررسي جملات شرطي كتاب مذكور به اين نتيجه رسيديم كه اگر شرط و جزاي شرط مربوط به آينده بودند، هر دو به زمان حال بكاررفته‌اند و اگر جمله به شرطي غيرممكن در حال يا گذشته اشاره كرده باشد، شرط و جزاي شرط با گذشتۀ استمراري آمده‌اند و اگر در شرط ترديد و شكي وجود نداشته است، كاربرد هر يك از دو وجه التزامي يا اخباري ممكن بوده است.