بنيان‌هاي ژئوپوليتيكي پيشرفت در برنامه‌هاي راهبردي جمهوري اسلامي ايران (بحثي تحليلي-انتقادي در سند راهبردي چشم‌انداز 1404)

اگر ژئوپوليتيك را رقابت قدرتها براي برتريجويي در سطح منطقهاي و يا جهاني بر پايۀ امكانات و ظرفيّتهاي جغرافيايي در نظر بگيريم؛ فن و هنر جغرافيايي است كه كشورها براي دستيابي به اهداف كلان و راهبرديشان، بنيانهاي ژئوپوليتيكي پيشرفت را مد نظر قرار دهند. پيشرفت در برنامههاي راهبردي كشورها از پديدههايي است كه در پيوند با سياستهاي جغرافيايي و ملاحظات ژئوپوليتيكي عينيّت مييابد. چنين برنامههاي راهبردي براي نيل به اهداف ملّي در يك دورۀ زماني مشخّص و از سوي دستگاه سياسي حاكم تدوين و به اجرا در ميآيد. جمهوري اسلامي ايران، برنامۀ راهبرد ملّي خود را تحت عنوان سند چشمانداز بيستساله، تبيين كرده است. مقالۀ حاضر با اتّخاذ رويكرد تحليلي ـ انتقادي و با بهرهگيري از اسناد مرتبط به دنبال بررسي نسبت ژئوپوليتيك و پيشرفت در سند چشمانداز 1404 است. واكاوي چنين رابطهاي مستلزم مطرحشدن پرسشهاي زير است: 1ـ آيا در سند راهبردي 1404 مؤلّفهها و ملاحظات ژئوپوليتيكي مورد توجّه قرار گرفته است؟ 2ـ بنيانها و ملاحظات ژئوپوليتيكي محيط راهبردي ايران و مؤثّر در پيشرفت كشور بر اساس چشمانداز سند 1404 كدامند؟ مطابق يافتههاي تحقيق، سند چشم انداز 1404 بهدلايلي همچون بيتوجهي به متغيّرهاي ژئوپوليتيكي، عدمتناسب ميان اهداف ملّي و واقعيّتهاي ژئوپوليتيكي، نگاه تكعاملي و عمدتاً دروني به مقولۀ پيشرفت و درك غيرواقعبينانه از ظرفيّتها و واقعيّتهاي جغرافيايي از ملاحظات ژئوپوليتيكي بيبهره است. همچنين در پاسخ به سوال دوّم، با توجه به ضعف بنيادي (بيتوجهي به ملاحظات جغرافيايي و ژئوپوليتيكي) و ساختاري (عدم سازوكار مديريّتي و اجرايي)، پيشنهاداتي در پايان پژوهش ذكر شده است.