تأثير گرمايش كرۀ ‌زمين و نوسانات سطح تراز آب دريا بر تغييرات محيطي كرانه‌هاي جنوب‌خاوري درياي خزر

امروزه گرمايش كرۀ زمين و تغييرات آب‌وهوايي ناشي از آن به يكي از نگراني‌هاي بسيار مهم بشر تبديل شده است، زيرا گرمايش ‌زمين و تغييرات اقليمي تا به‌حال اثرات قابل‌توجهي بر محيط‌زيست بشر داشته است. درحال‌حاضر، شواهد علمي كافي براي اثبات گرم شدن سيستم اقليمي كرۀ ‌زمين در دسترس است. ازجمله نشانه‌هايي كه گوياي تغييرات سريع اقليمي در مقياس جهاني هستند، مي‌توان به افزايش دماي كرۀ‌ زمين، گرم شدن اقيانوس‌ها، ذوب‌شدن و پسروي يخچال‌هاي طبيعي، كاهش پوشش برفي، نوسانات تراز درياها (افزايش تراز درياهاي آزاد و كاهش تراز درياچه‌هاي داخلي) و اسيدي‌شدن اقيانوس‌ها اشاره كرد. روند گرم شدن فعلي كرۀ ‌زمين از اهميت خاصي برخوردار است، زيرا بيش از 95 درصد آن ناشي از فعاليت‌هاي بشري است كه از اواسط قرن بيستم شروع ‌شده و با نرخي كه طي دهه‌ها تا هزاران سال پيش از آن بي‌سابقه بوده است، در حال ادامه يافتن است. باتوجه به اهميت موضوع و بر پايه مطالعات انجام ‌شده، دانشمندان معتقدند دماي هوا در دهه‌هاي آينده عمدتاً به دليل انتشار گازهاي گلخانه‌اي توسط فعاليت‌هاي انساني بين 2/5 تا 10 درجه فارنهايت افزايش خواهد يافت. برپايه مطالعات ديگر، دانشمندان پيش‌بيني مي‌كنند تراز درياها تا سال 2100، حدود يك متر بالا خواهد آمد و توزيع هندسي آن در تمامي مناطق ساحلي كرۀ‌زمين يكسان نخواهد بود. اين درحالي است كه رفتار هيدرولوژيكي بزرگ‌ترين آبگير بسته كرۀ ‌زمين يعني درياي خزر به‌گونه‌اي ديگر رقم خورده است. درواقع طي دهه‌هاي گذشته، افزايش ميزان تبخير و تعرق بر روي سطح درياي خزر به همراه افزايش دماي هواي سطح ‌زمين و نيز افزايش ساير فاكتورهاي اقليمي ازجمله رطوبت سطحي و باد باعث ‌شده تا بيلان آبي درياي خزر با مشكل جدي روبرو شده و دچار پسروي گردد. اين درحالي است كه ميزان بارش‌ها در حوضه‌هاي آبريز منتهي به دريا و نيز جريان دبي رودخانه‌ها نتوانسته‌اند از پسروي اخير تراز دريا جلوگيري كرده و كمبود بيلان آبي آن را جبران نمايند. گرمايش‌زمين طي ساليان گذشته مشكلات فراواني را براي محيط‌ طبيعي كشورمان ايجاد نموده است. يكي از مهم‌ترين نمودهاي محيطي آن تأثير بر پيكره محيط‌هاي آبي ازجمله درياچه‌ها و تالاب‌ها است. خليج گرگان و تالاب ميانكاله واقع در كرانه‌هاي درياي خزر كه هدف مورد بررسي اين پژوهش است، يكي از اين نمونه‌ها است. بررسي داده‌هاي ترازسنجي درياي خزر و تطبيق زماني آن‌ها با تصاوير ماهواره‌اي و بازديدهاي ميداني گوياي آن است كه تراز دريا از سال 1995 تاكنون دچار پسروي شده و تراز آن حدود 1/5 متر كاهش‌يافته است. پسروي اخير دريا اثرات بسيار مخربي بر اكوسيستم‌هاي محيط ‌طبيعي جزيره‌ سدي ميانكاله و خليج گرگان وارد نموده است. به‌طوري‌كه اگر روند پسروي طي سال‌هاي آينده همچنان تداوم يابد احتمال خشك شدن و نابودي كامل تالاب ميانكاله و خليج گرگان وجود دارد. زيرا درحال‌حاضر براثر پسروي دريا، حدود بيش از 23 درصد از خليج گرگآن‌كه عمدتاً تالاب ميانكاله را پوشش مي‌دهد، خشك شده ‌است. پسروي اخير سبب كاهش ابعاد و ژرفاي مفيد كانال‌هاي ارتباطي چاپقلي و آشوراده واقع بين دريا و خليج شده و كارايي هيدرولوژيكي آن‌ها به‌حداقل ممكن رسيده است. در حال حاضر ارتباط هيدرولوژيكي دريا و خليج از طريق كانال خوزيني به‌طور كامل مسدود گشته است. لازم به‌ذكر است تراز دريا درسال 1396 نسبت به 1395 به‌طور متوسط حدود 3/9 سانتي‌متر كاهش‌يافته و به حدود 28/03- متر رسيده است.