مسئلة عقلانيت و نقش آن در شكل دهي و تكوين آراء و عقايد محمد بن زكرياي رازي

The Issue of Rationality and its Role in Re-Shaping and Designing Views and Views of Mohammad Ibn Zakariya Razi

يكي از مسائل و مباحث مهم رايج در فضاي فكري و فرهنگي جهان اسلام در قرون سوم و چهارم هجري، رشد و گسترش جريانهاي عقل گرا در حوزه‌هاي مختلف فلسفي و علمي و كلامي است. بنابراين پژوهش حاضر در صدد پاسخ به اين مسئله اصلي است كه عقلانيت و مباحث مبتني برآن در عصر زندگاني محمد بن زكرياي رازي چه مشخصات و تعاريفي داشت و در آرا و عقايد محمد بن رازي چگونه منعكس و باز تعريف شده است. فرضيه اصلي تحقيق حاضر بيان مي‌كند عقلانيتي كه در قرون سوم و چهارم هجري به دنبال انتقال و ترجمه دانشهاي مختلف از سرزمينهاي فتح شده توسط مسلمانان و ظهور نهضت ترجمه در عصر خلفاي عباسي در ايران و جهان اسلام مطرح شد، مقوله‌اي به كلي متفاوت با عقلانيت رايج در مباني فكري و فلسفي يونان باستان بود و در واقع مسلمين به علّت دريافت مفاهيم و مباني فلسفي يونان از مبادي تفكر فلسفه نو افلاطوني عقلانيت مبتني برشهود و دريافت دروني را بدون مشخصه فردگرايي و نقادي رايج اخذ كردند و چنين مسئله‌اي در مورد زكرياي محمد بن رازي نيز صدق مي‌كند. اما محمد بن رازي در دريافت عقلي خود تنها بردريافت شهودي تكيه نداشت بلكه دريافت تجربي، استدلالي و انتقادي را نيز جزو عقلانيت مورد قبول خود قرار داده بود. برهمين سياق نيز زكرياي رازي از دانشمنداني بود كه مباحث عقل گرايانه را در تمامي مطالعات فلسفي و علمي خود به كار گرفته و حتي از برخي خطوط قرمز ديني و مذهبي نيز عبور كرده و اتهام همگامي با «زنادقه» و «زنديق» بودن را به جان خريده است.

One of the important, common issues in the intellectual and cultural space of the Islamic world in the third and the fourth centuries is the growth and expansion of rationalist movements in various philosophical, scientific and verbal fields. Therefore, the present study seeks to answer the main question: how did rationality and its relative issues develop in the lifetime of Mohammad Ibn Zakariya Razi and how much did it impress on Razi?The main hypothesis of the present research is that the rationality was the movement that was formed in the third and fourth centuries, it was followed to the transfer and translation of various knowledge from the Muslim conquered lands and the emergence of the translation movement in the era of Abbasid Caliphs. This scientific and intellectual process affected many intellectuals of this period in the religious and scientific fields, and Razi Zakeya was one of the scientists who used the rational arguments in all of his philosophical and scientific studies, he has even passed from some religious taboos, and he has been accused to accompany with Zandahi and Zandiig . By the library studies as well as the main sources, the present study examines the above subject.