آگاهي هاي فرا مفهومي ملك الشعرا بهار در حوزۀ عرفان وتصوف

وقتي نام ملك الشعرا بهارمطرح مي شود ،هويت ملي ،آزادي خواهي وفداكاري براي ميهن ،تداعي مي كند. اما اوراق به هم فشرده سبك شناسي ،تصحيح متون كهن به زبان فارسي وآثار منظوم اين نابغۀ معاصر، از آگاهي هاي فرا مفهومي او به عرفان وتصوف حكايت مي كند. مسلماً كسي كه مي خواهد به آگاهي فرامفهومي برسد بايد در اقليم مكاشفات ومشاهدات قرار گيرد.اما جاي سؤال است كه آيا ملك الشعرا با همه دغدغه ها سياسي وكارهاي اجتمايي فرصت اين را داشته تا از آگاهي هاي مفهومي عبور كند وبه عالم فراتر از برهان هاي عقلي و امور عامه پسند دست يابد؟ با نگاهي اجمالي به مجلداتِ سبك شناسي بخصوص جلد دوم كه به امهات متون عرفاني اشاره مي كند وبه قصايد وتغزلات و مثنويات او كه از جنس ماء معين گواراي جان است ،آگاهي فرا مفهومي او به طريقت هاي اهل تصوف و عارفان آشكار مي شود. وقتي مي خواهد مبداء تصوف وكتب صوفيه را معرفي كند ،تبحر وتسلط اوبه مباني عرفان ونحله هاي تصوف مشخص مي شود.متأخرين نيز همواره به گزارش هاي او استناد كرده اند.(بهار 1369 ج2: 228-178) البته عرفان و تصوف ملك الشعرا تعديلي است بين پارسايي زاهدانه و زندگي عملي واجتمايي ،كه هر جا زمينۀ مناسبي پيدا كند به قلمرو مفاهيم عرفاني وسلوك ديندارانه مي پردازد. تعبيراتي مثلِ تختگاه تجرد ، سيرت ملكوتي ،سلطان ملك فنا ، منصور دار بقا ، هوست هوايم ، هفت اقليم ،فاني في الله و... كه در ديوان او تار وپود قصايدش را به هم گره زده است ،دلالت به آگاهي فرا مفهومي او از عرفان و تصوف دارد. آگاهي او به متون كهن پارسي وپيوند آن با مضامين نو و وقايع روز كه معاصرينش بدان نياز دارند بايد از او به عنوان شاعري كه سه دورۀ ادبيِ بازگشت ،تجددونوگرايي را بررسي كرده و بدون سنت شكني توانسته سبك جديدي در شعر ونثر پديد آرد،ياد كرد. اين مقاله مي خواهد آگاهي هاي فرامفهومي ملك الشهرا بهار را به شيوۀ انعكاس متقاطع بر رسي نمايد.