نقش و جايگاه زن در انديشه و شعر ملك‌الشعرا بهار

يكي از دوره‌هاي جريان ساز و مهم در شعر فارسي، دوره مشروطه است و ازجمله مهم¬ترين موضوعاتي كه بين نوگرايان و موافقان و مخالفان انقلاب مشروطه مطرح شد، مسألۀ آزادي زنان، به‌ويژه حق رأي ايشان بود. نوگراياني مانند آخوندزاده و طالبوف به آزادي حداكثري و حضور فعال زن در اجتماع باور داشتند و برخي مشروطه خواهان نيز از اين عقيده به شكل محدودتري حمايت مي‌كردند. در تضاد با اين نگاه، برخي مخالفان مشروطه قرار داشتند. اينان آزادي زنان و كسب علم و دانش را مخالف دين و مذهب مي‌دانستند و چنين اتفاقي را سبب بي بند و باري و تضعيف دين در جامعه مي‌شمردند. شاعران عهد مشروطه، عموماً از پيشروان دفاع از حقوق زنان بودند. آن‌ها به نقش اساسي زنان در تغيير جامعه ايراني توجه داشتند و مي‌دانستند كه تا زماني كه نيمي از جامعه ايراني اسير و محصور ديوارهاي خانه‌ها و حجاب‌ها هستند، پيشرفت جامعه غيرممكن است. دعوت به تعليم و تربيت زنان و اهميت دادن و توجه به علم‌آموزي ايشان البته با حفظ عفت و عفاف از شعارهاي شاعرانه عهد مشروطه بود. در اين ميان طبيعي بود كه حمايت از حضور زنان در جامعه با نفي پيچه و روبند همراه باشد و بيشتر اين شاعران، زنان را ترغيب مي‌كردند كه با حفظ حجاب و عفت بدون روبند در جامعه حاضر شوند و به مدرسه روند و دانش آموزند. دراين‌ارتباط، جايگاه ملك‌الشعرا بهار در ميان شاعران مشروطه از همه بيشتر است. فرصت و مدت عمر بهار به او اين اجازه را داد تا در باب مهم‌ترين مضامين عصر سخن‌سرايي كند. ستايش وطن، آزادي، قانون در كنار حقوق و آزادي زنان از مهم‌ترين مضامين شعر وي هستند. شاعري كه از موهبت داشتن مادر، همسر و دختراني پاكيزه نهاد برخوردار بود، در ميان اشعارش بارها در ستايش و درباره اين قشر محروم جامعه سخن ساز كرده بود. از مجموعه اشعار بهار مي‌توان به ميزان توجه شاعر به محروميت زنان واقف شد و همزمان مي‌توان دريافت كه او تا چه اندازه دوستدار خانواده و زن و همسر بوده و تا چه اندازه براي زنان خانواده خود ارزش قائل بوده است تا آنجا كه واژه زن 362 بار، مادر 144 بار و دختر 41 بار در اشعار او تكرار شده است. اكثر اشعار بهار درباره زنان، مربوط به سال‌هاي بعد از هيجان‌ها و انقلاب‌هاي دوره مشروطه است. در اين مقاله كه به صورت توصيفي و تحليلي انجام گرفته، به اين مباحث پرداخته شده است.