نظارت شرعي در بانكداري اسلامي: ماهيت، تجربه، استانداردهاي بين‌المللي‌ و دلالت‌هايي جهت اصلاح قانون عمليات بانكي بدون ربا

Shariah Supervision in Islamic banking

يكي از مباحث بسيار مهمي كه در نظريه، تجربه و استانداردهاي بانكداري اسلامي بين‌المللي مورد بحث واقع مي‌شود، مفهوم بسيار مهم «نظارت شرعي » است. هدف از اين نوع نظارت، طراحي راهكارها و شيوه‌هايي است تا در نهايت تضمين شود آنچه بر روي كاغذ در قوانين نگاشته مي‌شود، در عمل به صورت صحيح اجرائي شده و ذينفعان مي‌توانند به انطباق فعاليت‌هاي نظام بانكي با شريعت اطمينان داشته باشند. با توجه به اينكه در حال حاضر قانون عمليات بانكي بدون ربا در مجلس در حال اصلاح است، به نظر مي‌رسد مرور مجدد مفهوم نظارت شرعي و تلاش در جهت استفاده از تجارب و توصيه‌هاي سياستي بين‌المللي در اين رابطه ضروري است. بر اين اساس، تحقيق حاضر تلاش مي‌كند تا ماهيت و اهميت نظارت شرعي در نظام بانكداري اسلامي را مورد ارزيابي قرار داده و به تحليل تجارب ساير كشورهاي اسلامي در تشكيل شوراهاي فقهي (به عنوان اصلي‌ترين ركن نظارت شرعي) و همچنين تجارب تدوين استانداردهاي بين‌المللي در اين حوزه، بپردازد. يافته‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد مهمترين درسي كه مي‌توان از تجارب بانك‌هاي اسلامي در ساير كشورها براي نظام بانكي كشور ايران دريافت نمود آن است كه بانكداري بدون ربا در كنار قانون مستقل، نيازمند ساختار نظارتي مجزاست. در واقع، بدون طراحي ساختار نظارت شرعي موثر نمي‌توان به اجراي قانون اميد زيادي داشت و تجربه بيش از سه دهه اجراي قانون عمليات بانكي بدون ربا در كشور نيز اين مسئله را تائيد مي‌كند. علاوه بر اين، مي‌توان با استفاده از تجربيات بين‌المللي، اختلافاتي كه بين رويكرد لايحه دولت و طرح مجلس در زمينه نظارت شرعي وجود دارد را با تدابير مناسب برطرف نمود.

Making use of an analytical-descriptive approach, this paper tries to evaluate the concept and importance of Shariah Supervision in Islamic banking. In addition, the experience of different Islamic banks in other countries to implement Shariah Supervision is evaluated and international standards in this regards are discussed. The main results of the research show that the most important lessen the Iranian Islamic banking system can learn from the experience of the Islamic banks in other countries is that the success of Shariah-compliant banking definitely needs a special supervision structure over and above the Iranian Usury-Free law; because an Islamic law itself, does not guarantee that all the system becomes Islamic in practice and hence supervision is needed.