ويژگي‌هاي كالبدي و سازمان فضايي شهر جندي‌شاپور با اتكا به شواهد باستان شناسانه

در تاريخ شهرسازي ايران هيچ دوراني را پررونق تر از روزگار ساسانيان(224–651 م) نمي­توان يافت. مستندات به منابع مكتوب بازمانده از اين دوران و قرون اوليه اسلامي، تنها به امر شاپور اول (۲۴۱- ۲۷۲ م) شهرهاي متعددي در پهنه ايران بزرگ احداث گشت و تقريباً به نام تمامي شاهان اين سلسله يك يا چند شهر وجود داشته است. عليرغم آنكه شمار قابل توجه اي از شهرهاي مشهور ساسانيان در حملات مداوم بيگانگان، بلاياي طبيعي و گذشت زمان به تلي از خاك تبديل گشته‌اند، ليكن شهرت تعدادي از آن‌ها به اندازه‌اي است كه قرن‌ها بعد از حياتشان نيز در توسعه فرهنگ، تمدن و علوم بشري نقش آفرين بوده‌اند. يكي از اين شهرها جندي‌شاپور است كه به دليل نقش بي‌بديلش در توسعه علوم تا به امروز نيز در كانون توجه محققان تاريخ علوم قرار دارد. اگرچه هزينه و نيروي كار ساخت تعدادي از شهرها از طريق غنائم و اسراي جنگي تأمين مي­گشت، ليكن شرايط مطلوب اقتصادي و تجاري، مقتضيات نظامي نيز در ايجاد و گسترش شهرهاي اين دوران تأثير بسزايي داشته است. عليرغم شهرت بسيار اين شهر دانشگاهي ايران، تقريباً پژوهشي كه ويژگي‌هاي كالبدي و سازمان فضايي آن را معلوم دارد به ثبت نرسيده است. بعلاوه پرسش‌هاي فراواني در خصوص عملكرد محله­هاي شهري و نيز فضاهاي معماري آن قابليت طرح دارد. به منظور تعيين ويژگي‌هاي كالبدي، سازمان فضايي، و عملكرد محله­ها و فضاهاي معماري اين شهر، مطالعات باستان­شناسانه با نقشه­برداري كامل از محدوده­اي كه شواهد فرهنگي در آنجا يافت مي­شود آغاز گرديد. همچنين با انجام بررسي‌هاي سيستماتيك علمي عرصه شهر، 41 تپه باستاني با احجام مختلف شناسايي و ثبت شد كه اگرچه تراكم داده­هاي منقول در آن‌ها اندك است، ليكن به دليل ظهور مصالح معماري در مقاطعشان بي‌ترديد بقاياي شهر مورد مطالعه را در خود جاي داده­اند. بعلاوه، با عنايت به اينكه مستندات به منابع تاريخي، محلات مختلف شهر مورد مطالعه سكونتگاه صاحبان علوم، حرف و مشاغل خاص و نيز اقليت‌هاي دينى و طبقات اجتماعى مختلف بوده است، به منظور درك فضاى اجتماعى- فرهنگى هر محله از منابع معتبر عصر ساساني و قرون اوليه اسلامي بهره برداري گرديده است. در نتيجه پژوهش حاضر و با تحليل توزيع مكاني و زماني شهرهاي اين دوران روشن گرديد كه به احتمال بسيار زياد شهرسازي عصر ساساني در احداث چنين استقرار گاهي از راهبردي ملي تبعيت مي­نمودند كه شاهان ساساني بر اجراي آن نظارت داشتند. در نتيجه اين پژوهش همچنين مشخص گرديد كه اگرچه نامدارترين دانشمندان و پزشكان عصر ساساني در اين شهر تجمع داشتند، ليكن صنعتگران و نساجان نيز بر شهرت جهاني اين شهر مي‌افزودند. همچنين نيشكر، برنج و عطر آن از شهرت منطقه‌اي برخوردار بوده است. از ويژگي‌هاي منحصر به فرد ديگر اين شهر وجود شبكه‌هاي بسيار قوي ارتباطي و آب رساني بوده كه شواهد آن در بر سي‌هاي ميداني شناسايي گرديدند.

No more prosperous era in the history of urbanism Iran from the Sassanid era (651-224 AD) cannot be found. Document written sources surviving from this era and early Islamic centuries، only to be Shapur I (241- 272 AD) was established numerous cities across the Greater Iran And almost to name all the kings of this dynasty، there have been one or more cities. Despite the significant number of famous cities Sassanian constant attacks by aliens، natural disasters and over time reduced to rubble have become، but the reputation of some of them to the extent that centuries after his lifetime in the development of culture، civilization and science humanitarian actors have been. Jundishapur is one of those cities that because of important role in the development of science to this day in the history of science is the focus of researchers. Despite the excellent reputation of this university town، almost physical features and the spatial organization of which it turns out is not registered. Moreover، serious questions about the functioning of urban neighborhoods and architectural spaces that feature the design. In order to characterize the physical، spatial organization and functioning of the city s neighborhoods and architecture، archaeological studies with complete mapping of the extent to which cultural evidence found there to be started. It also carried out systematic investigations of areas of the city، forty-one ancient hill with the volume of detected and recorded، while density data cited in them is small، but because of the emergence of materials architecture in profile no doubt that the remains of the city were in their place have given. the early centuries of exploitation is sent. As a result of this study also found that although the famous scientists and doctors had gathered in the city Sassanid era، but also the world-renowned artisans and weavers، adding the city. As well as sugar cane، rice and flavor it has enjoyed regional fame. Another unique feature of this town are very strong communication and supply networks that evidence from field studies were identified.