جغرافياي تاريخي جندي‌شاپور

يكي از پديده‌هاي جغرافياي تاريخي، شهر است. شهر در يك جغرافياي مناسب و در يك دوره خاص كه جوامع انساني به رشد لازم رسيده باشند و بر اثر ضرورت‌ها و عوامل متعدد پديد مي‌آيد و به تدريج تكامل پيدا مي‎كند. شهر جندي‌شاپور نيز از جمله شهرهاي مهم دوره ساسانيان است كه به دليل موقعيت طبيعي و اهميت علمي آن مورد توجه جغرافيا نگاران و مورخان دوره اسلامي واقع شده است؛ جغرافي‌دانان و مورخاني از قبيل ياقوت حموي، ابن حوقل، اصطخري، مقدسي، حمزه اصفهاني، قفطي، ابن عبري، ابوعلي بلعمي و دينوري در آثار خود به موقعيت عالي مكاني و حاصلخيزي زمين و پيشرفت علمي شهر جندي‌شاپور اشاره نموده‌اند. بنا بر نظر جغرافي نگاران و مورخان فوق، شهر جندي‌شاپور در 32 درجه عرض شمال در هيجده كيلومتري دزفول كنوني و چهل و هشت كيلومتري شوشتر و پنجاه كيلومتري شوش قرار داشته و در واقع منطقه‌اي ميان شوشتر، دزفول و شوش بوده كه فاصله‌ي آن از شوشتر و شوش تقريباً برابر بوده است. در اين مقاله تلاش شده ضمن واكاوي جغرافياي تاريخي شهر و دانشگاه جندي‌شاپور، نقش جغرافيا و عوامل محيطي در پيشرفت فوق العاده آن در دوره ساسانيان، امويان و عباسيان و در نهايت راه‌هاي تأثير‎گذار آن بر تمدن اسلام مفصلاً كاويده شود. حاصلخيزي زمين، رونق كشاورزي، موقعيت ويژه طبيعي، نظامي و سياسي، وجود امنيت، مهاجر پذيري، فراواني محصولات و در نهايت آب و هواي مساعد، مهم‌ترين مؤلفه‌هاي جغرافيايي تأثير‎گذار بر پيشرفت شهر و دانشگاه جندي‌شاپور بوده است كه باعث عنايت ويژه شاهان ساساني به اين شهر و توسعه علمي آن در دوره‌هاي مختلف شده است.