گونه گيلكي شفت: توصيف نقشي-سرنموني جمله و انواع آن

در دسته‌بندي‌هاي ارائه‌شده از سوي زبان‌شناسان و به ويژه گويش‌شناسان براي زبان‌ها و گويش‌هاي ايراني، گويش گيلكي از گروه زبان‌هاي شمال غربي و به عبارت دقيق‌تر از گويش‌هاي كرانۀ جنوبي درياي خزر معرفي مي‌شود. اين گويش خود گونه‌هاي مختلفي را دربرمي‌گيرد كه يكي از اين گونه‌ها، گونۀ گيلكي غرب گيلان(بيه‌پس) است و به گونۀ زباني شهرستان‌هاي صومعه‌سرا، شفت، رضوانشهر، فومن، خمام و انزلي اطلاق مي‌شود. در اين بين پژوهش حاضر با تمركز بر روي گونۀ گيلكي رايج در شهرستان شفت، در پي آن است كه به توصيف جمله و انواع آن در اين گونه بپردازد و با ديدگاهي كه كمتر در مطالعات گويشي به چشم مي‌خورد، نگاهي نقشي-سرنموني را در بررسي جمله و انواع آن در گونه مذكور به كار بندد. مزيت چنين نگاهي داشتن ديدي پيوستاري به مفهوم جمله و انواع آن است كه از وجود اعضاي اصلي و حاشيه‌اي در اين مقوله صحبت مي‌كند. از آنجايي‌كه جمله حاوي اطلاعات سه¬گانه واژي-نحوي، معنايي و كاربردشناختي است، تنها با داشتن رويكردي سرنموني مي¬توان تعريفي از جمله ارائه داد كه تجميعي از اطلاعات سه-گانه مذكور باشد و ساختار سرنموني جمله را نشان دهد. بدين منظور براساس آراي پنتر و كپكه(2008)، نخست با ديدي كاملاً نقشي و معنايي به معرفي انواع جمله خبري، امري و پرسشي مي‌پردازيم و سپس اين مسئله را بررسي مي¬كنيم كه جمله سرنمون در گونه گيلكي شفت چه ويژگي¬هايي دارد و معيارهاي تشخيص عضو سرنمون در هر طبقه چيست. بررسي¬ها نشان داد از ميان جمله¬هاي خبري، امري و پرسشي جمله خبري بر مبناي شواهدي چون: ترتيب ‌واژه‌ها، محدوديت توزيع كمتر نسبت به ديگر انواع جمله، نشان دادن تمايزات زماني-نمودي، امكان بيان انواع كنش‌هاي گفتاري و قرارگرفتن به عنوان زيربناي ساخت ديگر انواع جمله، جمله سرنمون تلقي مي¬شود. از سوي ديگر معيارهاي تشخيص عضو سرنمون در هر طبقه از جمله‌ها، به دو دسته معيارهاي صوري و معنايي- كاربردشناختي قابل تقسيم‌اند كه اين معيارها براي هر يك از انواع جمله متفاوت است.