بازسازي پرسش هاي پيش روي جرجاني در پردازش آموزه نظم با تمركز بر مفهوم «ذوق»

در مقاله پيش رو با پيروي از بخشي از آموزه هرمنوتيك فلسفي هانس گئورگ گادامر كوشش شده است تا پرسش هايي كه بنياد تاليف كتاب دلائل الاعجاز عبدالقاهر جرجاني و آموزه نظم او بوده اند نوسازي شوند. گادامر هر متني را پاسخي مي داند كه به يك پرسش نوشته شده است. بر اين نسق سوال مي كنيم كه پرسش جرجاني چه بوده است؟ بعضي از پژوهش گران معاصر با عنايت به متن كتاب و به ويژه عنوان آن بر اين راه رفته اند كه پرسش وي از اين قرار بوده است: دليل اعجاز قرآن چيست؟ نگارندگان اين مقاله در عين پذيرش اين پرسش بر اين اعتقاد هستند كه اين تنها پرسش ممكن براي پردازش آموزه نظم نمي-توانسته باشد بلكه مسئله ديگري نيز مزيد بر آن وجود دارد كه از قراين موجود در دو كتاب مشهور جرجاني استنباط مي شود. جان اين پرسش همانا مفهوم «ذوق» است كه در نزد جرجاني دلالتي كم سابقه در جهان اسلام مي يابد. وي «ذوق» را كه تا پيش از وي قوه اي براي شناسايي وزن عروضي شعر بود تبديل به قوه اي براي شناخت نظم كلام كرد. جرجاني با ايجاد اين دلالت تازه براي اصطلاح «ذوق» و با طرح نظريه نظم در واقع تلاش كرد تا مختصات اين قوه شناسايي را ترسيم كند و از اين راه، مفاهيم مبهم موجود در نقد ادبي قديم -همچون مفهوم ذوق يا مفهوم براعت- را از ابهام و تاريكي برهاند. بنابراين پرسش تازه اي كه در اين مقاله مبناي شكل گيري كتاب دلائل الاعجاز -و حتي اسرارالبلاغة- فرض شده از اين قرار است: آيا مي توان قوانين قوه «ذوق» را بيان كرد؟ اين قوانين چه هستند؟