نقش منطقۀ جلفا در تحولات انقلاب مشروطۀ ايران

پرالتهاب‏ترين ايام انقلاب مشروطۀ ايران در دوران استبداد صغير و جنگ‏هاي داخلي آذربايجان سپري شد. در اين زمان ايالت آذربايجان به جبهۀ رويارويي قواي دولتي و نيروهاي مشروطه‏خواه آذربايجاني مبدل گشت. منطقۀ جلفا به عنوان يكي از مناطق استراتژيك اين مجادله همواره ميان طرفين مجادله دست به دست مي‎شد. با اين احوال تفوّق روحيۀ آزادي‏خواهي اهالي جلفا، اين منطقه را در جرگۀ مناطق طرفدار مشروطه قرار داد. جلفا به عنوان يك معبر و گذرگاه ارتباطي با اراضي روسيه تزاري، در راستاي انتقال فكر و انديشه آزادي خواهي، كالاهاي اساسي و اسلحه و مهمات مورد نياز مشروطه‏خواهان در محاصرۀ تبريز و همچنين مجاهدان قفقازي اعم از آذري، ارمني و گرجي؛ نقش بسزايي را ايفا مي‎نمود. از اين رو انسداد راه جلفا ـ تبريز ضربۀ هولناكي بر پيكرۀ مشروطه‌خواهان تبريز وارد مي‏ساخت. وظيفۀ انسداد راه جلفا ـ تبريز بر عهدۀ قواي مرند به رهبري شكرالله‌خان شجاع نظام مرندي و سپس فرزند او موسي‎الرضا شجاع نظام مرندي بود. مجاهدان جلفايي در تمام اين دوران در راه آرمان آزادي‌خواهي مشروطه مبارزه نمودند. اين مبارزه بيشتر معطوف به جنگ با خاندان شجاع نظام مرندي بود. پس از ترور شجاع نظام اول نيروهاي اقبال السلطنۀ ماكويي و رحيم‌خان چلبيانلو نيز شجاع نظام دوم را در راستاي انسداد راه جلفا ـ تبريز ياري نمودند و با انسداد مجدد اين راه سخت‏ترين تضييق‎ها را بر مشروطه‎خواهان تبريزي روا داشتند. جلفا اصلي‎ترين پايگاه مجاهدان قفقازي براي استقرار و اعزام به ساير نواحي آذربايجان بود. مجاهدان قفقازي در راه آزاد سازي مرند، خوي و ديگر شهرهاي شمال غرب ايالت آذربايجان از دست نيروهاي دولتي از اين پايگاه بهره جستند و مجاهدان جلفايي پا به پاي مجاهدان قفقازي در اين مسير گام برداشتند. اين پژوهش در نظر دارد تا با استفاده از منابع و مآخذ تاريخ‌نگاري به بازسازي نقش منطقۀ جلفا در تحولات تاريخ مشروطه ايران بپردازد. روش كار در اين پژوهش توصيفي است.