خليل بن أحمد الفراهيدي و نقش «كتاب العين» و عروض وي در شكوفايي تمدن اسلامي

بحث و گفتگو درباره ي عوامل گسترش و تكامل فرهنگ و تمدن اسلامي پيچيده و نيازمند بررسي هاي همه جانبه است؛ چرا كه با پيدايش اسلام و انتشار سريع و گسترده آن در ميان اقوام و ملل و جلب و جذب فرهنگ هاي گوناگون بشري بناي مستحكم و عظيمي از فرهنگ و تمدن انسان پايه گذاري شد كه در ايجاد آن ملل و نژادهاي مختلفي سهيم بودند. اين ملل با ارزش ها و ملاك هاي نوين اسلامي موفق به ايجاد تمدني شدند كه بدان تمدن اسلامي گفته مي شود.يكي از مللي كه نقشي عمده در اين زمينه ايفا كردند، ايرانيان هستند.ايرانيان بيش از هر ملت ديگر نيروهاي خود را در اختيار اسلام قرار دادند و بيش از هر ملت ديگر در اين راه صميميت و اخلاص نشان دادند. در اين دو جهت هيچ ملتي به پاي ايرانيان نمي رسند، حتي خود ملت عرب كه دين اسلام در ميان آنان ظهور كرد. ايرانيان شاهكارهاي خود را در راه خدمت به اسلام به وجود آوردند و جز نيروي عشق و ايمان نيروي ديگري قادر نيست شاهكار خلق كند. از جمله ي اين ايرانيان خلاق و توانمند خليل بن احمد الفراهيدي است. اين مسلمان شيعه ي ايراني الاصل داراي نبوغي ذاتي كه با وارد شدن به حوزه ي زبان و ادبيات عربي و طرح نظريه ها و ايده هاي جديد در اين بستر توانست به شكوفايي زبان عربي و به تبع آن تمدن اسلامي كمك شاياني بكند. از جمله ي اين زمينه ها لغت نامه نويسي است. فرهنگ لغت وي با نام «كتاب العين» نقطه ي شروعي طلايي براي فرهنگ نويسي در زبان عربي محسوب مي شود. جاي شگفتي و بسي تأسف است كه بگوييم شخصيت علمي خليل يا وجود آنكه بسياري از معاصران و علماي متاخر از علم و دانش او بهره هاي فراوان برده اند، هنوز ناشناخته است. شناخت توانمدي ها و ابتكارات اين نابغه ي ايراني در زمينه ي شكوفايي تمدن اسلامي و تاكيد بر ايراني الاصل بودن وي، وظيفه ي هر ايراني اگاه و هوشيار محسوب مي شود.