مسأله «مسأله» در تاريخ

به نظر مي رسد يكي از چالش هاي مهم در فرآيند علمي دانش تاريخ در ايران، معضل خلق و آفرينش «مساله» در سطح جامعه ي علمي تاريخ است. مراد از «مساله» در اينجا نه برداشت معمول در دانشگاه ها و مجامع علمي، بلكه بنيادي ترين و عام ترين معناي آن است كه نه فقط با دانشوران تاريخ، بلكه با فرهيختگان و حتي عموم مردم سروكار دارد، و از دغدغه هاي معرفتي و فرهنگي بنيادي تر و كلي تري سرچشمه مي گيرد. اين معضل، بر پويايي دانش تاريخ، ارتباط آن با مخاطبان بالفعل و بالقوه، و نقش و كارايي آن سايه انداخته است. در اين مقاله چنين استدلال مي شود كه آفرينش و خلق مساله در معنايي كه بيان شد، دست كم به دو بن-مايه ي فلسفي و اجتماعي وابستگي دارد. بن مايه ي فلسفيِ خلق مساله به نقش تاملات و بينش فلسفي محققان درباره ي ماهيت جامعه و تاريخ، چيستي و نقش كلي و كلان دانش تاريخ و مفاهيم يا مقوله هاي بنياديِ هم بسته با آن، ارزش معرفت شناختي و روش هاي آن اشاره دارد. همين بينش فلسفي است كه چشم-اندازي هدف مند براي محققان ترسيم مي كند، آنها را در فعاليت علمي خود راهبري مي كند و كمك مي نمايد تا فعاليت تخصصي ايشان به فعاليتي صرفا حرفه اي فروكاسته نشود. در كنار آن اهميت بن مايه ي اجتماعي هم مبتني بر اين انگاره است كه در بسياري از دانش ها از جمله دانش تاريخ، ريشه ها و زمينه هاي خلق مساله-ها و دغدغه ها، در نهايت ماهيتي اجتماعي دارند و بذرهاي شكل گيري آنها ـ يا دست كم بخش مهمي از آنهاـ در بستر جامعه مي رويند. بحث و كاوش بيشتر درباره ي بن مايه ي اجتماعي مساله هاي علمي ما را به موضوع نگرش و ارتباط فكري، فرهنگي و اجتماعي دانشمندان با جامعه رهنمون خواهد شد. به اين ترتيب در واكاوي چالش مساله در دانش تاريخ، دو عامل فقر بينش فلسفي و اختلال در فرايند اجتماعيِ علم قابل شناسايي است. نوشتاري كه در پي خواهد آمد، بر آن است تا با مفروض گرفتن چالش مساله در دانش تاريخ ايران، به واكاوي عوامل ياد شده بپردازد.