جغرافياي تاريخي معدآباد و سير تطوّر آن تا شهرگرايي و شهرنشيني تربت جام

در عرصه شهرسازي دوره اسلامي، به طور كلي سخن از شهر و تاريخچه شكل‌گيري كالبدي آن در مقاطع زماني، همواره از مباحث متفاوت و پيچيده‌اي است كه بي ترديد مؤيد وجود معمايي پر رمز و راز در جريان پويايي ميراث‌فرهنگي مناطق بوده و در بستري از ارزش‌هاي بديع، قابل تأمل و بررسي است. با اين تفاسير شهرهاي تمدن ديرپاي سرزمين ايران نيز، هر كدام سرگذشتي در فراز و نشيب هاي تاريخي اين گستره جغرافيايي دارد. تربت جام از جمله شهرهاي هدف در اين پژوهش و در شمار مناطق اثر گذار تاريخي و ديرينه سال خراسان است كه به دليل گستردگي دامنه موضوعي، با پيشينه‌اي ستودني در اعصار اسلامي از اهميت خاصي برخوردار بوده و برمبناي متون و منابع اين دوران در الگويي از تغييرات كالبدي، تا مرحله شهرنشيني پيش رفته است. شهري كه در تقويم زمان از دست‌ رفته، دهكده‌اي كوچك و مستحيل، معروف به معدآباد بوده و به نوعي تلفيقي موزون از پيوند زمينه‌هاي جغرافيايي و تاريخي؛ اجتماعي؛ اعتقادي؛ اقتصادي و...مردم اين سامان را مي نماياند . بنابراين هدف اصلي از اين پژوهش تفحص براي ايجاد ساختاري منطقي و طرح همان الگوها و ارزش ها به استناد مدارك متقن، منابع كتابخانه اي و مآخذي از جمله متون جغرافيايي و تاريخي صدر اسلام تا قرون متأخر اسلامي، سفرنامه ها، تصاوير و نقشه هاي قديمي شهري و تجزيه و تحليل يافته هاي كاوش و بررسي باستان شناسي است كه با الحاق نتايج اين جستارها به اين حقيقت دست يابد كه علي رغم نظر برخي محققان، پيش از آمدن شيخ الاسلام احمد از نامق ترشيز به دهكده معدآباد، اين روستا با سبقه تاريخي پيش از اسلام، بنا بر قرائن موجود از جمله استقرار در محل تلاقي راههاي كاروانرو به عنوان منزلگاهي بين راهي و همچنين مركزيت آن نسبت به مناطق اقماري همپايه، داراي رونق و اعتبار خاصي بوده و شكل گيري كانوني عرفاني و مذهبي، به توسعه روز افزون آن كمك شاياني نموده است.