دستكند تپه طلايي فريمان؛ پناهگاه موقت با پلان چليپايي

پناهگاه زيرزميني مراغه در دل تپه مشرف بر روستاي مراغه شهرستان فريمان در استان خراسان رضوي قرار دارد، كه نمونه كم نظير از نوعي استراتژي دفاعي خلاق و بسيار هوشمندانه را به نمايش مي گذارد. اين سازه ي زير زميني با 2 راهرو متقاطع و عمود بر هم به طول حدود 5/ 33 و23 متري، پلاني چليپايي را ايجاد كرده است. دردو طرف اين راهرو ها، مجموعا 40 اتاق (با ابعادي به طور ميانگين،150 ؛عرض،200 تا 450 ؛ طول و حدود 120 تا 160 سانتي متر ارتفاع)، نسبتا ابتدايي و بي پيرايه حفر شده است. كه معيار مناسبي براي برآورد جمعيت مستقر در روستا در زمان استفاده از پناهگاه است. به جهت تقارن و شكل خاص پلان، به نظر مي‌رسد اين دستكند، با طرحي از پيش تعيين شده، حفرگرديده و ظاهرا تمامي اتاق‌ها در يك طرح و نقشه يكسان اجرا شده‌اند، اما به جهت نداشتن درك فضايي مناسب در هنگام حفر، هر يك از اتاق‌ها در فرم، ابعاد و جهت حفر، داراي تفاوتي‌هايي هستند. ورود به هر يك از اتاق ها از طريق درگاهي كه حدود50 سانتي‌متر عرض و بين 80 تا 120 سانتي‌متر ارتفاع دارند، انجام مي‎گيرد. روي كف راهرو و اتاق‌ها، قطعاتي از ظروف سفالي كه عمدتا مربوط به خمره‌هاي بزرگ ذخيره‌ايي هستند، ديده مي‌شود. روي برخي از اين قطعات تزينات هندسي، روزت‌ها و گل‌هاي چند پر با تكنيك‌هاي كنده، افزوده، قالب‌زده و مهري اجرا شده است. سفالينه‌هاي فيروزه قلم مشكي نيز از جمله سفال‌هاي لعاب‌دار بدست آمده در اين جان‌پناه هستند. با توجه به مواد فرهنگي سطحي، اين سازه احتمالا جان‌پناهي مربوط به قرون 6 تا 8 هجري بوده كه به صورت موقت در مواقع بروز خطر، مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.