رهيافتي نو از الگوهاي فضايي در مسجد گوهرشاد مشهد

مسجد به عنوان مهم ترين بناي معماري اسلامي با ورود به مكان هاي نو، ضمن تلفيق با الگوهاي جديد، نظام كاركردي و الگوهاي اصيل خود را حفظ مي نمايد. ورود به سرزميني جديد، مهاجرت يا هرآنچه كه باعث تلفيق الگوهاي كهن و نو در مساجدگردد، ويژگي هاي جديدي را مي آفريند كه جدا از بستر شكل گيري آن نخواهد بود. مساجدي ساخته مي شوند كه ضمن جاي گيري در يك گونه ي مشترك، از الگوهاي متفاوتي بهره برده اند و همين امر موجب تمايز و تنوع در مساجد مي گردد. مسجد گوهرشاد مشهد يكي ازهمين مساجد است كه در قرن نهم ساخته شده است. يكي از وجوه بارز آن گشايش فضايي گنبدخانه ي آن است به گونه اي كه ديوار بين ايوان و گنبدخانه برداشته شده است و يكي از عالي ترين گشايش هاي فضايي در اين مسجد شكل گرفته است. اين ويژگي اگرچه در مساجد دوره هاي بعد به نحو شايسته تري ايجاد شده است اما در مسجدي از قرن نهم ه.ق امري نو محسوب مي شود وآن را از مساجد همدوره و قبل از خودش متمايز ساخته است. اين پژوهش براساس اهداف كاربردي انجام مي گيرد و مي تواند شروع ايده هاي نو در طراحي باشد. اين تحقيق از مطالعات كتابخانه اي و ميداني بهره برده است. ماهيت آن توصيفي و تطبيقي است و در پي يافتن علت گشايش فضايي به بررسي بستر شكل گيري اين مسجد پرداخته است. با توجه به كوچ معماري از مركز ايران به شرق در دوره ي تيموري الگوي گنبدخانه اي در چند دسته از مساجد مركز و شرق ايران و همچنين الگوهاي رايج در خراسان بزرگ تا اواخر دوره ي تيموري مورد بررسي قرار گرفته اند. اين تحقيق با نشان دادن الگوهاي شكل دهنده ي گنبدخانه ي مسجد گوهرشاد مشهد به دنبال يافتن علت اين گشايش فضايي در قرن نهم است.