معرفي سرحدّات مواصلاتي دارالولايه نيشابور به هرات در سده هاي مياني اسلامي

اگرچه نيشابور در جغرافياي سياسي- اداراي دوران اسلامي به ناحيه بسيار گسترده اي اطلاق مي شده است؛ امّا امروزه آگاهي ما از حدّ و حدود اين ناحيه بسيار اندك است. بديهي است كه شناخت سرحدّات اين ناحيه مي تواند از نظر تاريخ معماري و شهرسازي به ويژه در حوزه راهسازي و همچنين مطالعات تاريخ سياسي و فرهنگي بسيار مهم باشد. بنا بر همين اساس در پژوهش پيش رو با استفاده از مطالعات تطبيقي ميان متون تاريخي و پژوهش هاي باستان شناسي، سرحدّات مواصلاتي نيشابور به هرات شناسايي و معرفي شده است. اين گذرگاه هر چند كه در دوران مذكور، نسبت به گذرگاه مرو- نيشابور كمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما نبايد فراموش كرد كه هرات از يك سو مسير ارتباطي نيشابور با نواحي مركزي افغانستان امروزي و هندوستان را هموار مي نموده است و از سوي ديگر به امپراتوري مهم و تأثيرگذار چين ختم مي شده است. طبق يافته هاي اين پژوهش مي توان شهرهاي بوژگان، مالين، زوزن و جيزد را به عنوان گستره نهايي نيشابور در اين محدوده قلمداد كرد. قرارگيري اين شهرها ميان دو ايالت بزرگ هرات و نيشابور (به عنوان نقطه اي براي اتصال به نقاط مركزي و غربي ايران و همچنين بغداد) از يك سو و قهستان، كرمان و خيلج فارس از سوي ديگر، سبب شده است تا رونق و اهميت آنان در شبكه راه هاي تجاري بيش از پيش نمايان شود. همچنين طبق گواهي متون تاريخي به نظر مي رسد كه اين مسير مواصلاتي از نظر نظامي نيز از اهميت فراواني برخوردار بوده است؛ به طوري كه جغرافيدانان و مورّخان مسلمان در لشكركشي هاي نظامي همواره از سرحدّات نيشابور به هرات به-عنوان مكاني براي اردوگاه لشكري و يا رزمگاه سپاهيان ياد كرده اند. رويكرد اين پژوهش در مواجهه با موضوع مورد نظر، توصيفي- تحليلي است و ماهيت آن هم از نوع تحقيقات تاريخي است. همچنين شيوه گردآوري اطلاعات نيز بر مبناي مطالعات اسنادي و داده هاي ميداني استوار است.