نقش تمدني قنات در شكل گيري شهرهاي كويري ايران: نمونه موردي قنات قصبه گناباد

موجوديت، مدنيت و ماندگاري بسياري از آباد بوم هاي مركزي و حاشيه‌كوير ايران در طول تاريخ دراز و ديرينه‌ خويش مديون سازه‌اي به نام كاريز يا قنات هستند . اين سازه به ظاهر ساده امّا بسيار ارزشمند نام ايران و ايراني را به واسطه‌ آفرينشش در تاريخ صنعت آب جهان، بلندآوازه و پرتكرار كرده و بيشترين خدمت را به امنيت غذايي ايرانيان در طول سه هزار سال گذشته ارائه داده است و در گذر از تاريخي چندهزار ساله، شريان زندگي را بر دل سوزان نواحي بياباني و حاشيه‌ كوير مركزي در دست داشته‌‌اند، چرا كه در واقع اسباب ضروري‌ برقراري و استمرار تمدن را در مناطق كم‌آب (drylands) به‌وجود آورده‌اند. فرهنگ كشاورزي ديرپاي ايراني به همراه وجود بيابان‌هاي پهناور در اين سرزمين كهن، سبب شده‌ تا ايرانيان از ديرباز جايگاه و احترام ويژه‌اي را براي آب و آباداني قايل باشند.آنچه در اين نوشتار خواهد آمد، كوششي است در جهت شناخت و معرفي ويژگي هاي قنات و تاثير گذاري آن بر شهرسازي محدوده، كه عمده ترين و رايج ترين نوع كاربرد انرژي هاي پاك در معماري سنتي ايران است ؛ لذا پژوهش حاضر با بازخواني آسبادها و نحوه برخورد آنها با منابع انرژي پايدار (آب و قنات) در شهرسازي گناباد، سعي در تأثيرپذيري از تفكرات وطراحي معماري و شهرسازي پايدار دارد.