ابريق برنجي سلجوقي متعلق به گنجينه‌ي ميراث فرهنگي خراسان رضوي، لزوم حفاظت و نگهداري از اين قبيل آثار

گنجينه‌ي اشياء اداره‌ي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي، مجموعه­اي بسيار غني از آثار فلزي است كه شمار زيادي از آن­ها از حفاري­هاي علمي باستان­شناسي به دست آمده‌اند. در اين مجموعه، يك شيء از جنس آلياژهاي مس به فرم اشياء مشهور به ابريق يافت شد كه آسيب‌هاي فراواني از قبيل ترك و ريزترك، شكستگي و كمبود، رسوبات محيطي و خوردگي در آن مشاهده مي­شد. با وجود رسوب‌هاي محيطي فراوان در سطح اين شيء، امكان رؤيت شباهت بسيار زياد آن با آثار قلمزني شده بسيار نفيس دوره اسلامي وجود داشت. علي­رغم وجود آثار بسيار فراوان فلزي متعلق به دوره اسلامي، هنوز دانش ما در مورد مواد به كار رفته و همچنين روش­هاي ساخت آثار فلزي اين دوره بسيار محدود است. از اين­رو، مسأله‌اي كه در طول اين پژوهش مدنظر قرار داشت، شناسايي هرچه بيشتر اين اثر، از لحاظ فلز يا تركيب آلياژي مورد استفاده و روش ساخت ابريق بود. مطالعه‌ي فني بر روي اين شيء با استفاده از راديوگرافي، ميكروسكوپ نوري (OM) و ميكروسكوپ الكتروني روبشي مجهز به طيف بيني پاشنده انرژي (SEM-EDS) انجام شد. نتايج آناليز SEM نشان داد كه اين ابريق از آلياژ برنج (Cu-Zn) ساخته شده است. با وجود مقادير قابل توجه روي (Zn) در اين شيء بررسي در مورد فرايند روي­زدايي (Dezincification) نيز مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر اين وجود مقادير اندكي سرب كه به صورت گويچه­هاي مجزا در ماتريس فلزي وجود داشتند نيز شناسايي شد. در تصاوير ميكروسكوپ نوري پس از اچ، ساختار برنج α داراي باندهاي دوقلويي­هاي به همراه خطوط لغزش مشاهده شد. با استفاده از نتايج مطالعات متالوگرافي، مشخص شد كه اين شيء با روش چكش‌كاري ورق برنجي به صورت گرم و يا سرد به همراه تابكاري ساخته شده است. علاوه بر اين در بخش­هايي براي تكميل كار، چكش­كاري سرد نيز انجام شده است. همچنين بر روي اين شيء، تزئيناتي به صورت قلمزني‌هاي زيبا و ظريف ايجاد شده است كه كتيبه‌هاي قلمزني آن در بعضي قسمت‌ها نقره‌كوب و در قسمت‌هاي ديگر با نوارهايي مدور مس‌كوبي شده است. بررسي­هاي ميكروسكوپي در خصوص روش اجراي تزيينات فلزكوبي شده (ترصيع) نيز نشان داد كه در اين شيء از هر دو روش مفتولي و ورقه­­اي استفاده شده است. نوارها و ورقه­هاي مسي و نقره­اي در شيار­ها و حفره­هايي كه براي اين منظور در سطح فلز نقر شده، قرار گرفته و كوبيده شده‌اند تا به خوبي در محل خود ثابت شوند. با توجه به مراحل فني پيچيده‌اي كه در ساخت اين قبيل آثار منحصر به فرد مورد استفاده قرار گرفته لزوم حفاظت و نگهداري از اين آثار به شدت احساس مي‌شود. اميد است نتايج و اطلاعات حاصل از مراحل فن‌شناسي اين شيء بتواند قدمي در جهت حفاظت و مرمت اين شيء و اشياء مشابه با آن باشد.